ส้มโอมือ สรรพคุณและประโยชน์ของต้นส้มโอมือ 18 ข้อ

ส้มโอมือ

ส้มโอมือ ชื่อสามัญ Buddha’s fingers, Buddha’s hand, Fingered citron^[1]

ส้มโอมือ ชื่อวิทยาศาสตร์ Citrus medica L. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Citrus medica var. sarcodactylus (Siebold ex Hoola van Nooten) Swingle)^[1],[2] จัดอยู่ในวงศ์ส้ม (RUTACEAE)^[1]

สมุนไพรส้มโอมือ มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ส้มมือ (ทั่วไป), ฝูโส่ว ฝูโส่วกัน (จีนกลาง) เป็นต้น^[2] ในอินเดียเรียก Bara nimbu ส่วนฝรั่งมักเรียกกันว่า “ส้มนิ้วพระหัตถ์” และชาวจีนจะเรียกว่า “ฝูโส่ว” หรือ “ฝอโส่ว” ซึ่งแปลว่า นิ้วพระหัตถ์เช่นเดียวกัน^[4]

ลักษณะของส้มโอมือ

• ต้นส้มโอมือ จัดเป็นไม้พุ่มกึ่งไม้ยืนต้นขนาดเล็ก มีความสูงของต้นประมาณ 2-4 เมตร เปลือกลำต้นเรียบเป็นสีน้ำตาล กิ่งอ่อนเป็นสีม่วงแดง ตามกิ่งและลำต้นมีหนามแข็งยาวหรือสั้นขึ้นอยู่ทั่วไป ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการตอนกิ่ง เจริญเติบโตได้ดีในดินที่มีอินทรียวัตถุสูง ไม่ชอบแดดจัด^[1],[2]

• ใบส้มโอมือ ใบเป็นใบประกอบแบบลดรูป ใบย่อยมีใบเดียว ออกเรียงสลับ ลักษณะของใบเป็นรูปไข่ ปลายใบมน โคนใบมน ส่วนขอบใบเรียบจักเป็นซี่ฟัน ใบมีขนาดกว้างประมาณ 4-5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 10-15 เซนติเมตร หลังใบเรียบเป็นสีเขียวเข้มและเป็นมัน ส่วนท้องใบมีสีอ่อนกว่า ก้านใบสั้น^[1],[2]

• ดอกส้มโอมือ ออกดอกเดี่ยวหรือออกเป็นกระจุกประมาณ 2-3 ดอก โดยจะออกตามซอกใบและกิ่ง ดอกเป็นสีขาว มีกลีบดอก 5 กลีบ กลีบหนาแข็ง กลีบดอกด้านนอกเป็นสีม่วงแดง หลุดร่วงได้ง่าย โคนกลีบดอกสีขาว ปลายกลีบดอกเป็นสีม่วง และยังมีกลีบเลี้ยงดอกอีก 5 กลีบ ดอกมีเกสรเพศผู้เป็นเส้นสีขาวหรือสีเหลืองจำนวนมากอยู่ตรงโคนติดกันเป็นกระเปาะ มีเกสรเพศผู้ 30 อัน ออกดอกในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนมิถุนายน^[1],[2]

• ผลส้มโอมือ ลักษณะของผลเป็นรูปทรงรีขนาดใหญ่ ปลายผลแยกออกเป็นแฉกงอคล้ายนิ้วมือหรือคล้ายหนวดปลาหมึก จึงเรียกว่า “ส้มมือ” ผลมีขนาดยาวประมาณ 10-25 เซนติเมตร โคนผลเรียว ผิวผลขรุขระเป็นมัน ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองอมส้ม มีกลิ่นหอม ไม่มีเนื้อผลและเมล็ด^[1],[2]

สรรพคุณของส้มโอมือ

1. ผลมีสรรพคุณช่วยแก้อาการวิงเวียนศีรษะ (ผล)^[2] ผิวผลมีน้ำมันหอมระเหย ใช้เปลือกผลแห้งนำมาทำเป็นยาดมส้มโอมือ เพื่อสูดดมบรรเทาอาการเป็นลม หน้ามืดตาลาย และบำรุงหัวใจ (เปลือกผล)^[1]
2. เปลือกผลมีสรรพคุณบำรุงหัวใจ กระตุ้นหัวใจ ทำให้เลือดลมดี (เปลือกผล)^[4]
3. น้ำในผลมีรสเปรี้ยวคล้ายมะกรูดและมีวิตามินซี ใช้กินเป็นยาแก้เลือดออกตามไรฟัน (น้ำในผล)^[1]
4. น้ำในผลใช้ผสมเป็นยากัดเสมหะ (น้ำในผล)^[1] ช่วยละลายเสมหะ (ผล)^[2]
5. ผลมีสรรพคุณช่วยแก้อาการคลื่นไส้อาเจียน (ผล)^[2]
6. ช่วยแก้อาการไอ (น้ำในผล)^[1] ไอเย็น ไอหืดหอบ (ผล)^[2]

7. ตำรับยาแก้อาการไอชื้น หลอดลมอักเสบเรื้อรัง ระบุให้ใช้ผลส้มโอมือแห้ง 6 กรัม และปั๊วแห่ 6 กรัม นำมาต้มกับน้ำผสมน้ำตาลเล็กน้อยรับประทาน (ผล)^[2]
8. ตำรับยาแก้อาหารไม่ย่อย ระบุให้ใช้ผลส้มโอมือ 5 กรัม, เปลือกมะนาว 5 กรัม, ขิง 5 กรัม, อึ่งไน้ 1 กรัม นำมาต้มกับน้ำรับประทานวันละ 1 ครั้ง (ผล)^[2]
9. ตำรับยาแก้ลมขึ้นท้องอืดท้องเฟ้อ จุกเสียดแน่นท้อง ปวดท้อง ปวดกระเพาะ ระบุให้ใช้ผลส้มโอมือแห้ง 6 กรัม และหง่วนโอ๊ว 6 กรัม นำมาต้มกับน้ำรับประทาน (ผล)^[2]
10. ช่วยแก้กระเพาะอักเสบเรื้อรัง ด้วยการใช้ผลสด 12-15 กรัม หรือผลแห้ง 6 กรัม นำมาแช่ในน้ำร้อนหรือชงกับน้ำรับประทานแทนน้ำชา (ผล)^[2]
11. น้ำในผลใช้กินเป็นยาฟอกเลือด ประจำเดือนสตรี (น้ำในผล)^[1]
12. เปลือกผลมีสรรพคุณเป็นยาบำรุงตับ (เปลือกผล)^[4]
13. ตำรายาแก้ลมคั่งค้างในตับหรือกระเพาะอาหาร ระบุให้ใช้ผลสด 12-15 กรัม หรือผลแห้ง 6 กรัม นำมาแช่ในน้ำร้อนหรือชงกับน้ำรับประทานแทนน้ำชา (ผล)^[2]
14. ผลมีสรรพคุณเป็นยาแก้ปวดกระษัยลม (ผล)^[2]
15. ในตำรายาไทย ผิวส้มโอมือจัดอยู่ตำรับยา “เปลือกส้ม 8 ประการ” ประกอบไปด้วย ผิวมะนาวหรือผิวส้มโอมือ ผิวส้มโอ ผิวส้มเขียวหวาน ผิวส้มจีน ผิวส้มซ่า ผิวส้มตรังกานู ผิวๆมะงั่ว และผิวมะกรูด มีสรรพคุณเป็นยาแก้ลมกองละเอียด กองหยาบ แก้เสมหะโลหะ ใช้ปรุงเป็นยาหอมแก้ทางลม (เปลือกผล)^[3]

ขนาดและวิธีใช้ : ผลแห้งให้ใช้ครั้งละ 3-10 กรัม นำมาต้มกับน้ำรับประทานหรือใช้เข้ากับตำรายาอื่น^[2]

ข้อควรระวังในการใช้ : ผู้ที่มีร่างกายอ่อนแอหรือผู้ที่มีไข้ตัวร้อน ห้ามรับประทานสมุนไพรชนิดนี้^[2]

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของส้มโอมือ

• ในผลส้มโอมือ พบน้ำมันระเหย และในน้ำมันระเหยพบสาร Limettin, Citropen อีกทั้งยังพบสาร Diosmin, Hesperidin และวิตามินซี เป็นต้น^[2]
• สารที่สกัดได้จากผลส้มโอมือด้วยแอลกอฮอล์มีฤทธิ์ยับยั้งการเคลื่อนตัวของลำไส้ใหญ่ของหนู กระต่าย และแมวที่เป็นสัตว์ทดลอง ถ้านำสารดังกล่าวมาทดลองกับกระต่าย พบว่าจะมีฤทธิ์การคลายกล้ามเนื้อเรียบที่ตึงแข็งในลำไส้ของกระต่ายได้ ทำให้การบีบตัวของลำไส้ลดลงได้^[2]
• น้ำมันระเหยจากผลส้มโอมือ ไม่มีผลต่อการคลายกล้ามเนื้อเรียบในกระเพาะหรือลำไส้^[2]

ประโยชน์ของส้มโอมือ

• นิยมนำมาใช้ทำเป็นยาดมส้มโอมือ เครื่องหอม หรือใช้ผสมในน้ำยาทำความสะอาด เพราะมีกลิ่นหอม ในประเทศจีนและญี่ปุ่นจะนิยมนำไปวางไว้ในห้องนอนและห้องน้ำเพื่ออบกลิ่น ดับกลิ่น^[1],[4]
• ในประเทศจีนและญี่ปุ่นจะใช้ส้มโอมือเป็นผลไม้มงคลในพิธีกรรมต่าง ๆ ทางศาสนา^[4]
• ผลไม่สามารถนำมารับประทานได้โดยตรง แต่อาจนำเปลือกมาใช้ผสมในอาหารได้^[4]

เอกสารอ้างอิง

1. หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1.  (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์).  “ส้มมือ (Som Mue)”.  หน้า 283.
2. หนังสือสารานุกรมสมุนไพรไทย-จีน ที่ใช้บ่อยในประเทศไทย.  (วิทยา บุญวรพัฒน์).  “ส้มมือ”.  หน้า 530.
3. ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.  “ส้มโอมือ”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : www.thaicrudedrug.com.  [19 ต.ค. 2014].
4. ผู้จัดการออนไลน์ 2 มีนาคม 2549.

ภาพประกอบ : www.flickr.com (by Bernadette Hawkins and Russell Reinhardt, Black Diamond Images), www.thaicrudedrug.com (by Sudarat Homhual)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย ()

เรื่องที่น่าสนใจ