สมอดีงู สรรพคุณและประโยชน์ของต้นสมอดีงู 9 ข้อ

สมอดีงู

สมอดีงู ชื่อสามัญ Yellow myrobalan^[3]

สมอดีงู ชื่อวิทยาศาสตร์ Terminalia citrina Roxb. ex Fleming (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Myrobalanus citrina Gaertn., Terminalia manii King) จัดอยู่ในวงศ์สมอ (COMBRETACEAE)^[1],[3]

สมุนไพรสมอดีงู มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า สมอหมึก (พัทลุง), สมอเหลี่ยม (ชุมพร) เป็นต้น^[1]

ลักษณะของสมอดีงู

• ต้นสมอดีงู จัดเป็นพรรณไม้ยืนต้นขนาดกลาง แตกกิ่งก้านสาขาที่เรือนยอดของต้นแผ่ออกกว้าง ต้นมีขนาดประมาณ 150-200 เซนติเมตร และสูงได้ประมาณ 20-30 เมตร โคนต้นเป็นพูพอนขนาดเล็ก เปลือกต้นเรียบเป็นสีน้ำตาลแกมเทา ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด จัดเป็นพรรณไม้กลางแจ้ง เจริญเติบโตได้ดีในดินที่มีความชื้น พบขึ้นทั่วไปในประเทศตามชายป่า ส่วนมากจะขึ้นอยู่ตามชายฝั่งทะเลทางภาคใต้ของไทย^[1]

• ใบสมอดีงู ใบเป็นใบเดี่ยว ออกตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ ลักษณะของใบเป็นรูปมนรีหรือรูปรีแกมขอบขนาน ปลายใบแหลม โคนใบสอบหรือมน ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2-6 เซนติเมตร และยาวประมาณ 3-14 เซนติเมตร แผ่นใบค่อนข้างหนา ผิวใบเกลี้ยงเป็นสีเขียว ก้านใบยาวได้ประมาณ 0.5-2.5 เซนติเมตร มีต่อม 1-2 คู่ ใกล้โคนใบ^[1]

• ดอกสมอดีงู ออกดอกเป็นช่อตามง่ามใบและบริเวณส่วนยอดของลำต้น ช่อดอกยาวได้ประมาณ 2-6 เซนติเมตร ส่วนดอกย่อยไม่มีก้าน ลักษณะของดอกย่อยที่โคนกลีบรองดอกจะเชื่อมติดกันเป็นหลอด ส่วนปลายแยกออกเป็นรูปถ้วยตื้น ๆ กลีบเป็นรูปสามเหลี่ยม มี 5 กลีบ ด้านนอกเกลี้ยง ส่วนด้านในมีขน ไม่มีกลีบดอก ดอกมีเกสร 10 อัน^[1]

• ผลสมอดีงู ลักษณะของผลเป็นรูปมนรีหรือเป็นรูปกระสวย ผิวผลเกลี้ยง แต่จะมีสันตื้น ๆ อยู่ 5 สัน หัวท้ายแหลม ผลสดเป็นสีแดงเข้ม มีรสขมฝาด ขนาดเล็กเรียว ส่วนผลแห้งจะเป็นสีดำเข้ม ผลมีขนาดกว้างประมาณ 1-2 เซนติเมตร และยาวประมาณ 2-3 เซนติเมตร ภายในผลมีเมล็ดเป็นรูปรี ผิวเมล็ดขรุขระมีอยู่ 5 สัน เช่นกัน^[1],[2]

สรรพคุณของสมอดีงู

1. ผลมีรสฝาด มีสรรพคุณเป็นยาแก้โลหิตเป็นพิษ แก้พิษดี พิษเสมหะและโลหิต (ผล)^[1],[2]
2. ใช้เป็นยาแก้ไข้ (ผล)^[1]
3. ช่วยแก้อาการไอ แก้เจ็บคอ (ผล)^[2]
4. ผลมีสรรพคุณเป็นยาแก้ลม (ผล)^[1]
5. ผลพบสารในกลุ่มแทนนินมาก มีรสฝาดสมาน เป็นยาฝาดสมาน ใช้เป็นยารักษาโรคเกี่ยวกับช่องท้อง รักษาโรคท้องร่วงอย่างแรง ด้วยการใช้ผลดิบประมาณ 5-10 ผล นำมาทุบให้พอแตกต้มกับน้ำสะอาด 500 ซีซี ประมาณ 10 นาที แล้วกรองเอาแต่น้ำดื่มครั้งละ 1 แก้ว (ผล)^[1],[2] (บางข้อมูลระบุว่าผลดิบมีสารแทนนินมาก จึงใช้เป็นยารักษาอาการท้องเสียเรื้อรังได้ด้วย)
6. ผลใช้เป็นยาถ่ายอุจจาระธาตุ ระบายอุจจาระแรงกว่าสมอไทยและสมออื่น ๆ (ผล)^[1],[2]
7. นอกจากนี้ยังมีการใช้สมอดีงูร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่น ๆ อีกในตำรับ โดยเป็นตำรับยารักษากลุ่มอาการทางระบบทางเดินอาหาร คือ “ยาถ่ายดีเกลือฝรั่ง” ซึ่งมีสรรพคุณเป็นยาแก้อาการท้องผูก โดยมักใช้ในกรณีที่ใช้ยาอื่นแล้วไม่ได้ผล (ผล)^[2]
8. ส่วนตำรับยาสมุนไพรล้านนา ก็มีการใช้สมอดีงูร่วมกับสมุนไพรอื่น ๆ อีก 3 ชนิด อย่างละเท่ากัน โดยใช้เป็นทั้งยากินและยาทารักษาโรคตะคริวที่ไม่มีไข้และไม่รู้สึกหนาว (ผล)^[2]

ประโยชน์ของสมอดีงู

• ผลนอกจากจะใช้เป็นยาสมุนไพรแล้ว ยังใช้ฟอกหนังและย้อมสีได้อีกด้วย^[1]

เอกสารอ้างอิง

1. หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5.  (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม).  “สมอดีงู”.  หน้า 752-753.
2. ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.  “สมอดีงู”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : www.thaicrudedrug.com.  [17 ต.ค. 2014].
3. MULTILINGUAL MULTISCRIPT PLANT NAME DATABASE.  “Terminalia citrina (Gaertn) Roxb. ex Fleming”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : www.plantnames.unimelb.edu.au.  [17 ต.ค. 2014].

ภาพประกอบ : www.saiyathai.com, www.thaicrudedrug.com (by Sudarat Homhual)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย ()

เรื่องที่น่าสนใจ