14 สรรพคุณและประโยชน์ของต้นพริกนายพราน (พริกพราน)

พริกนายพราน

พริกนายพราน ชื่อวิทยาศาสตร์ Tabernaemontana bufalina Lour. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Ervatamia bufalina (Lour.) Pichon, Ervatamia celastroides Kerr, Ervatamia luensis (Pierre ex Pit.) Pierre ex Kerr) จัดอยู่ในวงศ์ตีนเป็ด (APOCYNACEAE) และอยู่ในวงศ์ย่อยระย่อม (RAUVOLFIOIDEAE)

สมุนไพรพริกนายพราน มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า เข็มดง พุดป่า (เลย), ช้าฮ่อม (ตาก), พริกผี (ยโสธร), พุดน้อย พุดป่า พุทธรักษา (อุบลราชธานี), มะลิฝรั่ง (กรุงเทพมหานคร), เข็มดง พริกป่า พริกป่าใหญ่ พริกป่าเล็ก (ชลบุรี), พริกพราน (ประจวบคีรีขันธ์) เป็นต้น^[1],[3]

ลักษณะของพริกนายพราน

• ต้นพริกนายพราน จัดเป็นพรรณไม้พุ่มขนาดเล็ก ลำต้นเกลี้ยง มีความสูงได้ประมาณ 1-4 เมตร กิ่งมีช่องอากาศ ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด มีเขตการกระจายพันธุ์ในจีนตอนใต้ กัมพูชา และเวียดนาม ส่วนในประเทศไทยพบได้ทุกภาค ยกเว้นทางภาคใต้ โดยมักขึ้นตามป่าดงดิบแล้ง ป่าเบญจพรรณ และตามป่าละเมาะทั่วไป จนถึงระดับความสูง 400 เมตร^[1],[2],[3]

• ใบพริกนายพราน ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงตรงข้าม ลักษณะของใบเป็นรูปขอบขนาน รูปรี หรือรูปรีแคบแกมรูปไข่ ปลายใบเรียวแหลมหรือแหลมยาวคล้ายหาง โคนใบเป็นรูปลิ่ม ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2-4 เซนติเมตร และยาวประมาณ 8-15 เซนติเมตร เนื้อใบบาง ผิวใบเกลี้ยง ก้านใบสั้น ยาวได้ประมาณ 0.3-0.7 เซนติเมตร^[1],[2]

• ดอกพริกนายพราน ออกดอกเป็นช่อแบบช่อกระจุกตามซอกใบหรือปลายยอด มีดอกย่อย 3-25 ดอก ก้านช่อดอกยาวประมาณ 4-7 เซนติเมตร ดอกเป็นสีขาวแกมเหลืองอ่อน ลักษณะของดอกเป็นรูปดอกเข็ม กลีบเลี้ยงดอกมี 5 กลีบ เป็นสีเขียวอ่อน ยาวเกือบ 2 มิลลิเมตร ลักษณะเป็นรูปสามเหลี่ยมหรือรูปไข่ปลายแหลมยาว เรียงซ้อนกัน บางครั้งขอบมีขนอุย ส่วนกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาวประมาณ 1.2-1.7 เซนติเมตร ส่วนปลายแยกออกเป็น 5 แฉก ยาวประมาณ 7-9 มิลลิเมตร ลักษณะเป็นรูปไข่ ดอกมีเกสรเพศผู้ 5 อัน ก้านเกสรสั้น อับเรณูเป็นรูปขอบขนาน ปลายเป็นติ่งแหลม ท่อเกสรเพศเมียมีลักษณะเรียวยาวประมาณ 7 มิลลิเมตร ปลายเกสรแยกออกเป็น 2 แฉก รังไข่มี 2 ช่อง แยกจากกัน ยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร^[1],[2]

• ผลพริกนายพราน ออกผลเป็นฝักคู่ ลักษณะโค้ง รูปรีปลายเรียวแหลม คอดเว้าเป็นพูตื้น ๆ มีขนาดกว้างประมาณ 0.7 เซนติเมตร และยาวประมาณ 0.9-1 เซนติเมตร ผลย่อยแตกเป็นแนวเดียว ผิวผลเป็นมันสีเขียว ภายในมีเมล็ดประมาณ 6-8 เมล็ด เมล็ดแก่มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีแดงสด^[1]

สรรพคุณของพริกนายพราน

• ตำรายาไทย ระบุว่า ทั้งต้นมีรสเย็น มีสรรพคุณเป็นยาแก้ไข้ แก้ร้อนใน ช่วยดับพิษร้อน ส่วนรากมีรสสุขุม ใช้เป็นยาแก้โรคลม ปรุงเป็นยาแก้โลหิตเป็นพิษเนื่องจากชอกช้ำ และช่วยแก้ช้ำใน (ราก, ทั้งต้น)^[1]
• ยาพื้นบ้านมุกดาหาร จะใช้รากพริกนายพรานเป็นยาแก้ไข้ (ราก)^[1]
• ยาพื้นบ้านภาคกลาง จะใช้รากพริกนายพรานผสมกับรากต่อไส้และรากหนามพุงดอ ฝนกับเหล้าดื่มเป็นยาแก้ปวดท้อง (ราก)^[1]
• ยาสมุนไพรพื้นบ้านจังหวัดอุบลราชธานี จะใช้รากนำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ท้องเสีย และช่วยสมานแผล (ราก)^[1]
• ยาพื้นบ้านทางภาคอีสาน จะใช้รากนำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ไอ แก้เจ็บคอ แก้ตกขาวของสตรี นำมาฝนกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ไอเป็นเลือด หรือตำให้ละเอียด ใช้เป็นยาทาแก้ฝี (ราก)^[1]

เอกสารอ้างอิง

1. ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.  “พริกนายพราน”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : www.phargarden.com.  [30 ก.ย. 2015].
2. สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืช, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช.  “พริกนายพราน”.  [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก : www.dnp.go.th/botany/.  [30 ก.ย. 2015].
3. ระบบจัดการฐานความรู้ด้านความหลากหลายทางชีวภาพ สำนักงานความหลากหลายทางชีวภาพด้านป่าไม้ กรมป่าไม้.  “พริกนายพราน”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : biodiversity.forest.go.th.  [30 ก.ย. 2015].

ภาพประกอบ : biodiversity.forest.go.th, www.phargarden.com (by Sudarat Homhual), ict2.warin.ac.th (by กมล แสวงนาม)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย ()

เรื่องที่น่าสนใจ