โซเดียมไทโอซัลเฟต (Sodium thiosulfate) สรรพคุณ วิธีใช้ ผลข้างเคียง ฯลฯ

โซเดียมไทโอซัลเฟต

โซเดียมไทโอซัลเฟต หรือ โซเดียมไธโอซัลเฟต (Sodium thiosulfate หรือ Sodium thiosulphate) จัดเป็นสารประกอบอนินทรีย์ที่มีลักษณะเป็นผลึกไม่มีสี สามารถละลายน้ำได้ดี มีประโยชน์ในทางคลินิกคือ การนำมาใช้ต้านพิษของสารไซยาไนด์ (Cyanide) โดยมีรูปแบบยาแผนปัจจุบันของยานี้ในรูปของสารละลายสำหรับฉีดและใช้ควบคู่ไปกับโซเดียมไนไตรท์ (Sodium nitrite) นอกจากนี้ยังมีการนำโซเดียมไทโอซัลเฟตมาใช้เป็นยาป้องกันเชื้อราในรูปแบบของยาทาภายนอกอีกด้วย

สำหรับในประเทศไทย คณะกรรมการอาหารและยาได้บรรจุให้ยาโซเดียมไทโอซัลเฟตอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อใช้เป็นยาต้านพิษจากไซยาไนด์และใช้เป็นยาทาเพื่อรักษาโรคเชื้อราที่ผิวหนัง ซึ่งการใช้ยานี้ได้อย่างถูกต้อง ปลอดภัย และเกิดประโยชน์สูงสุดจะต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์เท่านั้น

ตัวอย่างยาโซเดียมไทโอซัลเฟต

ยาโซเดียมไทโอซัลเฟต (ชื่อสามัญ) มีชื่อทางการค้า เช่น ไฮโปซัลเฟน (Hyposulfene), ซาโกเฟน (Sagofene), โซเดียม ไทโอซัลเฟต นิว เอเชียติก ฟาร์ม (Sodium Thiosulfate – New Asiatic Pharm), โซเดียม ไทโอซัลเฟต อินเจ็คชั่น ยูเอสพี (Sodium Thiosulfate injection USP), ไทโอเฟน (Tiofene), วาโคซัลเฟน (Vacosulfene) ฯลฯ

รูปแบบยาโซเดียมไทโอซัลเฟต

• ยาฉีดที่เป็นสารละลาย ขนาด 12.5 กรัม/50 มิลลิลิตร (สำหรับรักษาอาการของผู้ป่วยที่ได้รับพิษจากสารไซยาไนด์)
• ยาน้ำ ชนิด 20-25% (สำหรับทารักษาเกลื้อน) เป็นยาน้ำที่ทาง่าย ไม่เหนียวเหนอะหนะ มีราคาถูกและใช้ได้ผลดี แต่มีข้อเสียคือ มีกลิ่นคล้ายก๊าซไข่เน่า

สรรพคุณของยาโซเดียมไทโอซัลเฟต

• ใช้เป็นยารักษาและบำบัดอาการของผู้ป่วยที่ได้รับพิษจากสารไซยาไนด์ (Cyanide poisoning) โดยในทางคลินิกจะใช้ยานี้ควบคู่ไปกับยาโซเดียมไนไตรท์ (Sodium nitrite) แต่หากได้รับพิษจากสารไซยาไนด์ที่ไม่รุนแรงมาก ก็อาจใช้แค่ยาโซเดียมไทโอซัลเฟต (Sodium thiosulfate) เพียงตัวเดียวก็ได้
• ใช้เป็นยาทาเพื่อรักษาโรคเชื้อราที่ผิวหนัง โดยเฉพาะการใช้รักษาเกลื้อน

กลไกการออกฤทธิ์ของยาโซเดียมไทโอซัลเฟต

โซเดียมไทโอซัลเฟตจะมีกลไกการออกฤทธิ์โดยตัวยาจะปลดปล่อยธาตุกำมะถันออกมาเพื่อเปลี่ยนสารไซยาไนด์ที่เป็นพิษให้เป็นสารไทโอไซยาเนต (Thiocyanate) ซึ่งไม่เป็นพิษต่อร่างกาย

ก่อนใช้ยาโซเดียมไทโอซัลเฟต

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงโซเดียมไทโอซัลเฟต สิ่งที่ควรแจ้งให้แพทย์หรือเภสัชกรทราบมีดังนี้

• ประวัติการแพ้ยาโซเดียมไทโอซัลเฟต (Sodium thiosulfate) และยาอื่น ๆ ทุกชนิด รวมทั้งอาการจากการแพ้ยา เช่น ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่น หายใจติดขัด/หายใจลำบาก เป็นต้น
• โรคประจำตัวต่าง ๆ ยาที่แพทย์สั่งจ่ายและยาที่ใช้เอง รวมถึงอาหารเสริม วิตามิน และยาสมุนไพรต่าง ๆ ที่กำลังใช้อยู่หรือกำลังจะใช้ เพราะยาโซเดียมไทโอซัลเฟตอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่น ๆ และ/หรืออาหารเสริมอื่น ๆ ที่รับประทานอยู่ก่อนได้ เช่น
  • การใช้ยาโซเดียมไทโอซัลเฟตร่วมกับยารักษาโรคมะเร็งหรือยาเคมีบำบัดบางตัว เช่น ยาซิสพลาติน (Cisplatin) สามารถลดความเป็นพิษของซิสพลาตินที่ทำให้ไตของผู้ป่วยเสียหาย การเลือกใช้ยาทั้งสองชนิดร่วมกันจะต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ผู้ให้การรักษาเท่านั้น
• หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่ามีการตั้งครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายชนิดสามารถผ่านทางรกหรือน้ำนม และเข้าสู่ทารกจนอาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงต่อทารกได้

ข้อห้าม/ข้อควรระวังในการใช้ยาโซเดียมไทโอซัลเฟต

• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่เคยมีประวัติการแพ้ยาโซเดียมไทโอซัลเฟต (Sodium thiosulfate)
• ห้ามเก็บและใช้ยาที่หมดอายุ
• ควรระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยโรคหัวใจล้มเหลว ผู้ป่วยโรคตับแข็ง ผู้ป่วยโรคไต หญิงตั้งครรภ์ที่ป่วยด้วยภาวะครรภ์เป็นพิษ
• ควรระวังการใช้ยานี้ในหญิงตั้งครรภ์และหญิงให้นมบุตร

วิธีใช้ยาโซเดียมไทโอซัลเฟต

• การใช้สำหรับรักษาอาการของผู้ป่วยที่ได้รับสารพิษจากไซยาไนด์ แพทย์จะมีแนวทางในการรักษาดังนี้
  • ในผู้ใหญ่ แพทย์จะใช้ยาโซเดียมไนไตรท์ (Sodium nitrite) ในรูปของสารละลายฉีดเข้าทางหลอดเลือดดำอย่างช้า ๆ ภายในช่วง 5-20 นาที ในขนาด 300 มิลลิกรัม จากนั้นจะใช้ยาโซเดียมไทโอซัลเฟต (Sodium thiosulfate) ในขนาด 12.5 กรัม ในรูปของสารละลาย 25% จำนวน 50 มิลลิลิตร โดยฉีดเข้าทางหลอดเลือดดำอย่างช้า ๆ เป็นเวลาประมาณ 10 นาที และแพทย์อาจพิจารณาให้ยาโซเดียมไนไตรท์และโซเดียมไทโอซัลเฟตซ้ำอีกหลังจากการให้ยาครั้งแรกไปแล้วประมาณ 30 นาที โดยอาจลดปริมาณยาทั้งสองตัวเหลือเพียงครึ่งหนึ่ง
  • ในเด็ก แพทย์จะใช้ยาโซเดียมไนไตรท์ (Sodium nitrite) ในรูปของสารละลายฉีดเข้าทางหลอดเลือดดำ ในขนาด 4-10 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม (สูงสุดไม่เกิน 300 มิลลิกรัม) หลังจากนั้นจะให้ยาโซเดียมไทโอซัลเฟต (Sodium thiosulfate) ในขนาด 400 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ในรูปของสารละลาย (สูงสุดไม่เกิน 12.5 กรัม) และแพทย์อาจพิจารณาให้ยาซ้ำหลังจากการให้ยาครั้งแรกประมาณ 30 นาที โดยอาจลดปริมาณยาเหลือเพียงครึ่งหนึ่ง

• การใช้เป็นยารักษาเกลื้อน ให้ใช้ยาน้ำโซเดียมไทโอซัลเฟตชนิด 20-25% ทาบาง ๆ บริเวณที่เป็นเกลื้อนหลังอาบน้ำ วันละ 2-4 ครั้ง ถ้าดีขึ้นควรทายาติดต่อกันทุกวันเป็นเวลา 3-4 สัปดาห์ (ควรเตรียมยานี้สด ๆ ในขณะที่ต้องใช้ เมื่อผสมน้ำแล้วควรใช้ให้หมดภายใน 5 วัน)

คำแนะนำในการใช้ยาโซเดียมไทโอซัลเฟต

• ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาดังกล่าวเป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้แทนคำสั่งการใช้ยาของแพทย์ได้ ซึ่งการใช้ยาอย่างเหมาะสมและปลอดภัยจะต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

การเก็บรักษายาโซเดียมไทโอซัลเฟต

• ควรเก็บยานี้ในภาชนะบรรจุเดิมที่บรรจุมา ปิดให้สนิท และเก็บยาให้พ้นมือเด็กเสมอ
• ควรเก็บยานี้ในอุณหภูมิระหว่าง 15-30 องศาเซลเซียส เก็บยาให้พ้นแสงแดดและความร้อน (เช่น ในรถยนต์) และไม่เก็บยาในบริเวณที่เปียกหรือชื้น (เช่น ในห้องน้ำ) หรือในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
• ให้ทิ้งยาเมื่อยาหมดอายุ

ผลข้างเคียงของยาโซเดียมไทโอซัลเฟต

• สำหรับยาโซเดียมไทโอซัลเฟตแบบฉีด อาจก่อให้เกิดผลข้างเคียง (อาการอันไม่พึงประสงค์) ได้ เช่น การมีอาการกระสับกระส่าย กล้ามเนื้อเป็นตะคริว ตาพร่า ประสาทหลอน คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย ปัสสาวะมาก ความดันโลหิตต่ำ มีอาการปวดบริเวณข้อต่อต่าง ๆ ของร่างกาย และอาจพบภาวะหูดับ เป็นต้น

เอกสารอ้างอิง

1. หนังสือตำราการตรวจรักษาโรคทั่วไป 1.  “โซเดียมไทโอซัลเฟต (Sodium thiosulfate)”.  (นพ.สุรเกียรติ อาชานานุภาพ).  หน้า 307.
2. หาหมอดอทคอม.  “โซเดียม ไทโอซัลเฟต (Sodium thiosulfate)”.  (ภก.อภัย ราษฎรวิจิตร).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : haamor.com.  [30 ก.ย. 2016].
3. สำนักยา.  “ยารักษาเกลื้อนโซเดียมไทโอซัลเฟต”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : drug.fda.moph.go.th.  [30 ก.ย. 2016].
4. มูลนิธิหมอชาวบ้าน.  “โซเดียมไทโอซัลเฟต”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : www.doctor.or.th.  [30 ก.ย. 2016].

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย ()

เรื่องที่น่าสนใจ