สารระงับเหงื่อ (Antiperspirant)

• สารระงับเหงื่อคืออะไร?
• สารระงับเหงื่อแบ่งเป็นกี่ประเภท?
• สารระงับเหงื่อมีรูปแบบจัดจำหน่ายอย่างไร?
• มีข้อบ่งใช้สารระงับเหงื่ออย่างไร?
• มีข้อห้ามใช้สารระงับเหงื่ออย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้สารระงับเหงื่ออย่างไร?
• การใช้สารระงับเหงื่อในหญิงมีครรภ์หรือให้นมบุตรควรเป็นอย่างไร?
• การใช้สารระงับเหงื่อในผู้สูงอายุควรเป็นอย่างไร?
• การใช้สารระงับเหงื่อในเด็กควรเป็นอย่างไร?
• สารระงับเหงื่อมีอาการไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• บรรณานุกรม

สารระงับเหงื่อคืออะไร?

สารระงับเหงื่อ (Antiperspirant) คือ สารใช้ลดการเกิดเหงื่อและกลิ่นกาย/กลิ่นตัวในผู้ที่มีเหงื่อออกมากผิดปกติ เหงื่อออกมากแม้ในเวลากลางคืน เหงื่อออกมากจนส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวัน และทำให้มีกลิ่นกายไม่พึงประสงค์ตามมา

สารระงับเหงื่อแบ่งเป็นกี่ประเภท?

สารระงับเหงื่อ แบ่งออกเป็นประเภทต่างๆ ดังนี้

1. ประเภทที่เป็นเกลือของอะลูมิเนียม(Aluminium salts): เช่น อะลูมิเนียม คลอไรด์ เฮกซะไฮเดรต(Aluminium chloride hexahydrate หรืออีกชื่อคือ Aluminium chloride), อะลูมิเนียม คลอโรไฮเดรต (Aluminium chlorohydrate), อะลูมิเนียม เซอร์โคเนียม ไตรคลอโรไฮเดรต (Aluminium zirconium trichlorohydrate)

2. ประเภทที่เป็นยากดการทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติ (Anticholinergics) เช่น ไกลโคไพโรเลต (Glycopyrrolate), อ็อกซี่บิวทินิน (Oxybutynin), เบนซ์โทรปีน (Benztropine), โพรแพนทีลีน (Propantheline)

3. ประเภทที่เป็นยาที่ทำให้กล้ามเนื้อหย่อนตัวหรือคลายตัว (Neuromuscular blocking agents) เช่น สารพิษโบทูลินั่ม หรือ โบทูลินั่มท็อกซิน (Botulinum toxin หรือชื่อการค้าคือ Botox®)

สารระงับเหงื่อมีรูปแบบจัดจำหน่ายอย่างไร?

สารระงับเหงื่อมีรูปแบบจัดจำหน่าย เช่น

1. ประเภทที่เป็นเกลือของอะลูมิเนียม: มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

• โลชั่น (Lotion)
• ครีม (Cream)
• แท่ง (Stick)
• ผง (Powder)
• สเปรย์ (Aerosol) และ
• ยาน้ำใส (Solution)

2. ประเภทเป็นยากลุ่ม Anticholinergics: มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

• ยาเม็ด (Tablet)
• ยาน้ำใส (Solution)

3. ประเภท Botulinum toxin: มีรูปแบบการจัดจำหน่าย คือ เป็นยาผง สำหรับใช้เตรียมเป็นยาฉีด (Powder for Solution for Injection)

อนึ่ง: อ่านเพิ่มเติมเรื่องรูปแบบต่างๆของยาแผนปัจจุบัน ได้ในเว็บ บทความเรื่อง รูปแบบยาเตรียม

มีข้อบ่งใช้สารระงับเหงื่ออย่างไร?

ข้อบ่งใช้สารระงับเหงื่อ ได้แก่

• ลดการเกิดเหงื่อและกลิ่นไม่พึงประสงค์ที่เกิดจากเหงื่อบริเวณใต้วงแขน(รักแร้) ฝ่ามือ ฝ่าเท้า และ/หรือ หนังศีรษะ
• รักษาภาวะเหงื่อออกมากเกินไป/ภาวะหลั่งเหงื่อมาก(Hyperhidrosis)

มีข้อห้ามใช้สารระงับเหงื่ออย่างไร?

มีข้อห้ามใช้สารระงับเหงื่อ ดังนี้ เช่น

• ห้ามใช้ในผู้ที่แพ้ยา/แพ้สารระงับเหงื่อชนิดนั้นๆ
• ห้ามใช้ ผ้า พลาสติก หรือวัสดุอื่นๆ พันบริเวณที่ทาสารระงับเหงื่อ เพราะอาจทำให้สารนี้ถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายมากเกินไป จนอาจเกิดพิษต่อผิวหนัง และ/หรือต่อร่างกายได้
• ห้ามใช้สารระงับเหงื่อกลุ่มที่เป็นยากลุ่ม Anticholinergics ในผู้ป่วยโรคต้อหิน, โรคกล้ามเนื้ออ่อนแรงเอมจี (Myasthenia Gravis), โรคความดันโลหิตสูงที่แพทย์ยังไม่สามารถควบคุมอาการได้, โรค/ภาวะหัวใจล้มเหลว, ภาวะที่มีอาการอุดกั้นของท่อปัสสาวะอย่างรุนแรง
• ห้ามฉีด Botulinum toxin เมื่อมีการติดเชื้อในบริเวณที่จะฉีดยา, มีนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะ(เช่น นิ่วในท่อไต), มีภาวะกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ร่วมกับภาวะกระเพาะปัสสาวะอักเสบ, มีภาวะกล้ามเนื้อทำงานผิดปกติชนิดทั่วร่างกาย เช่น กล้ามเนื้ออ่อนแรงเอมจี (Myasthenia Gravis)

มีข้อควรระวังการใช้สารระงับเหงื่ออย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้สารระงับเหงื่อ เช่น

• ระวังการใช้สารระงับเหงื่อประเภทเกลือของอะลูมิเนียม เมื่อมีแผลที่ผิวหนังหรือมีรอยแผลถลอกบริเวณผิวหนังที่สัมผัสยานี้ และ/หรือ ใช้หลังจากการโกนขนทันที
• หากใช้เกลือของอะลูมิเนียมแล้วมีอาการระคายเคือง คัน แดง มีรอยแผลถลอก หรือมีผื่นขึ้นบริเวณที่ใช้สารนี้ ควรลดความถี่ในการใช้ลง แต่หากมีอาการแย่ลง หรือมีอาการรุนแรง ควรหยุดใช้สารระงับเหงื่อทันที
• เมื่อใช้เกลือของอะลูมิเนียมในรูปแบบสเปรย์ ควรหลีกเลี่ยงการฉีดพ่นบริเวณใบหน้าและปาก เพื่อป้องกันการสูดหายใจนำสารนี้เข้าไปในปอด
• ระวังการใช้ยา Botulinum toxin ในผู้ที่มีปัญหาการกลืน หรือใช้ในขณะที่สำลักเอาน้ำหรืออาหารเข้าไปในปอด โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อกำลังเข้ารับการรักษาภาวะกล้ามเนื้อหดตัวในบริเวณลำคอและไหล่, เมื่ออายุมากกว่า 65 ปี, และเมื่อมีโรคที่เจ็บป่วยอย่างรุนแรง, มีโรคที่เกี่ยวข้องกับระบบประสาทส่วนกลาง เช่น เส้นประสาทอักเสบ (Motor neutopathy), มีการอักเสบของกล้ามเนื้อหรือของผิวหนังในบริเวณที่จะฉีดยานี้
• ระวังการใช้ยา Botulinum toxin ร่วมกับยาต่อไปนี้ เช่น ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics), ยากลุ่ม Anticholinesterase drug (Acetylcholinesterase inhibitor) , ยาคลายกล้ามเนื้อ, เพราะจะส่งผลให้ยา Botulinum toxin ออกฤทธิ์มากเกินไปจนอาจเกิดอาการไม่พึงประสงค์(ผลข้างเคียง)จากการใช้ Botulinum toxin เพิ่มขึ้นได้
• นอกจากการใช้สารระงับเหงื่อแล้ว ผู้ป่วยควรปรับเปลี่ยนพฤติกรรมที่ส่งผลให้เหงื่อออกมาก เพื่อลดโอกาสเกิดเหงื่อ และเพื่อเพิ่มความมั่นใจในการดำรงชีวิตประจำวัน เช่น ลดการรับประทานอาหารรสจัด และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์, สวมเสื้อผ้าที่ไม่รัดแน่น สวมใส่เสื้อผ้า/เคื่องนุ่งห่มที่ระบายอากาศได้ดี เป็นต้น

การใช้สารระงับเหงื่อในหญิงมีครรภ์หรือให้นมบุตรควรเป็นอย่างไร?

สารระงับเหงื่อ ทั้งในรูปแบบของ เกลือของอะลูมิเนียม, ยากลุ่ม Anticholinergics, และ Botulinum toxin เป็นสาร/ยาที่ทำให้เกิดความผิดปกติต่อตัวอ่อนในครรภ์ของสัตว์ทดลอง แต่ยังไม่เคยมีการศึกษาในมนุษย์ ดังนั้น หญิงตั้งครรภ์ หรือหญิงให้นมบุตร จึงควรใช้สาร/ยาเหล่านี้ก็ต่อเมื่อมีการประเมินจากแพทย์ ระหว่างประโยชน์ที่ได้รับ และความเสี่ยงต่อความผิดปกติของทารกในครรภ์ ว่าเกิดประโยชน์มากกว่าความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น

การใช้สารระงับเหงื่อในผู้สูงอายุควรเป็นอย่างไร?

การใช้สารระงับเหงื่อในผู้สูงอายุควรเป็น ดังนี้ เช่น

• สารระงับเหงื่อประเภทเกลือของอะลูมิเนียม: สามารถใช้ได้ในผู้สูงอายุ แต่ต้องเฝ้าระวังผลข้างเคียงเรื่องผื่นผิวหนัง เพราะผู้สูงอายุเป็นวัยที่มีผิวแห้ง จึงอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดอาการไม่พึงประสงค์/ผลข้างเคียงดังกล่าวต่อผิวหนังบริเวณที่ใช้สารระงับเหงื่อ
• ระวังการใช้สารระงับเหงื่อประเภทยากลุ่ม Anticholinergics ในผู้สูงอายุที่มีโรคประจำตัวต่อไปนี้ เช่น โรคความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ และโรคจิต เพราะอาการไม่พึงประสงค์/ผลข้างเคียงจากการใช้ยาระงับเหงื่อกลุ่มนี้ อาจส่งผลให้การดำเนินโรคดังกล่าวแย่ลง
• การใช้ยา Botulinum toxin ในผู้สูงอายุ ควรเริ่มให้ยาในขนาดต่ำสุดของขนาดยาที่แนะนำให้ใช้ในผู้ใหญ่ เพื่อลดโอกาสเกิดผลข้างเคียงจากยานี้ที่อาจพบได้สูงขึ้นในผู้สูงอายุ

การใช้สารระงับเหงื่อในเด็กควรเป็นอย่างไร?

การใช้สารระงับเหงื่อในเด็กควรเป็นดังนี้ เช่น

• สารประเภทที่เป็นเกลือของอะลูมิเนียม: ยังไม่มีข้อมูลด้านประสิทธิภาพและความปลอดภัยในการใช้กับเด็ก ดังนั้น แพทย์จะใช้ยานี้ในเด็กเฉพาะเมื่อจำเป็นเท่านั้น
• สารประเภทที่เป็นยากลุ่ม Anticholinergics: สามารถใช้ได้ในเด็ก โดยแพทย์จะปรับขนาดยาตามน้ำหนักตัวของผู้ป่วยเด็กแต่ละคน
• สารประเภทเป็นยา Botulinum toxin: ยังไม่มีข้อมูลด้านประสิทธิภาพและความปลอดภัยในการใช้เพื่อระงับเหงื่อในเด็ก นอกจากนี้ยังไม่มีข้อมูลการใช้ยานี้ในเด็กที่อายุต่ำกว่า 2 ปี ดังนั้นการใช้ยานี้ในเด็ก จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีๆไป

สารระงับเหงื่อมีอาการไม่พึงประสงค์อย่างไร?

อาการไม่พึงประสงค์(ผลข้างเคียง)จากการใช้สารระงับเหงื่อ เช่น

• ผลจากเกลือของอะลูมิเนียม: เช่น อาจทำให้ผิวหนังที่สัมผัสยา/สารระงับเหงื่อ เกิดผื่นผิวหนังอักเสบ คัน ระคายเคือง และอาจเกิดรอยดำในบริเวณผิวหนังที่ใช้สารระงับเหงื่อ ซึ่งส่วนใหญ่ไม่ได้เกิดจากตัวของเกลืออะลูมิเนียมเอง แต่เกิดจากน้ำหอมที่ถูกผสมลงไปในผลิตภัณฑ์
• ผลจากยากลุ่ม Anticholinergics: เช่น อาจทำให้เกิดอาการ ปากแห้ง คอแห้ง เสมหะเหนียวข้น มองเห็นภาพไม่ชัด/ตาพร่า รูม่านตาขยาย ความดันในลูกตาสูง ท้องผูก ปัสสาวะลำบาก/ปัสสาวะขัด คลื่นไส้ หัวใจเต้นเร็ว และอาจมีผลต่อระบบประสาท เช่น มึนงง เห็นภาพหลอน ง่วงซึม ความจำเสื่อม
• ผลจากยา Botulinum toxin: เช่น อาจทำให้เกิดกล้ามเนื้อบางมัดที่อยู่ไกลจากบริเวณที่ฉีดยานี้อ่อนแรงลง จนส่งผลให้กลืนไม่ได้ พูดไม่ได้ หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก หนังตาตก เสียงแหบ กลั้นปัสสาวะไม่ได้, นอกจากนั้น การฉีดยานี้ พลาดตำแหน่ง อาจทำให้กล้ามเนื้อบริเวณใกล้เคียงเป็นอัมพาต, ส่วนอาการไม่พึงประสงค์ที่พบตรงตำแหน่งที่ฉีดยานี้ เช่น ปวด กดเจ็บ แสบร้อน ฟกช้ำ เป็นต้น

สรุป

ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมสารระงับเหงื่อ) ยาแผนโบราญทุกชนิด อาหารเสริม และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะ ยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิด ควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

บรรณานุกรม

1. พิมลพรรณ พิทยานุกุล ภาควิชาเภสัชกรรม คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. กลิ่นตัว วิธีการเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ระงับกลิ่น [2016,Oct 22]
2. คณะอนุกรรมการพัฒนาบัญชียาหลักแห่งชาติ. คู่มือการใช้ยาอย่างสมเหตุผลตามบัญชียาหลักแห่งชาติ บัญชี จ(2) [2016,Oct 22]
3. Schwartz, R. A., and James W.D., Hyperhidrosis Medication. [2016,Oct 22]
4. Drugs.com. aluminum chloride hexahydrate (topical) [2016,Oct 22]
5. U.S. Food and Drug Administration. CFR - Code of Federal Regulations Title 21. [2016,Oct 22]