ยาแผนโบราณ (Traditional Drug)

ยาแผนโบราณ หรือ ยาพื้นบ้าน, ยาสมุนไพร, ยาผีบอก (Traditional drug) หมายถึง ยาที่มุ่ง หมายสําหรับใช้ในการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณ หรือการบําบัดโรคสัตว ซึ่งอยูในตําราแผนโบราณที่รัฐมนตรีประกาศ หรือยาที่รัฐมนตรีประกาศเป็นยาแผนโบราณ หรือยาที่ได้รับอนุญาตให้ขึ้นทะเบียนตํารับยาเป็นแผนโบราณ หรือคือการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณ โดยอาศัยความรู้จากตําราหรือการเรียนสืบต่อกันมา อันมิใชการศึกษาตามหลักวิทยาศาสตร์

ประเทศไทยห้ามมิให้ผู้รับอนุญาตผลิตยา ขาย หรือนำเข้ายาแผนโบราณ นอกสถานที่ที่ได้กำหนดไว้ในใบอนุญาต เว้นแต่เป็นการขายส่งตรงต่อผู้รับอนุญาตขายยาแผนโบราณ

รูปแบบของยาแผนโบราณ

ยาแผนโบราณ เป็นการนำเอาสมุนไพร (จากพฤกษชาติ สัตว์ หรือแร่) มาผสม ปรุง หรือแปรสภาพ สมุนไพรที่ถูกแปรรูปเป็นยาแผนโบราณจะมีทั้งที่อยู่ในรูปยาน้ำ ยาเม็ด หรือแคปซูล ที่เห็นกันเจนตาคือ อยู่ในรูปของยาลูกกลอนและยาผง

ประเภทของยาแผนโบราณ

ประเภทของยาแผนโบราณ ได้แก่

ก. ยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณ ได้แก่ ตำรับยาแผนโบราณที่กระทรวงสาธารณสุขประกาศว่าเป็นยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณ ซึ่งจะมี ชื่อ ส่วนประกอบ วิธีทำ สรรพคุณ ขนาดรับประทาน คำเตือน และขนาดบรรจุ เช่น ยาประสะกระเพรา ยาวิสัมพยาใหญ่ ยาแสงหมึก ยาประสะกานพลู ฯลฯ

ข. ยาสมุนไพรในบัญชียาหลักแห่งชาติ ได้แก่ ตำรับยาแผนไทยและสมุนไพรที่มีการพัฒนาที่ทางคณะอนุกรรมการพัฒนาบัญชียาหลักแห่งชาติ ได้คัดเลือกยาแผนไทยและสมุนไพรที่มีข้อมูลการใช้ หรือมีข้อมูลงานวิจัยสนับสนุน ได้แก่ ยาประสะมะแว้ง ยาแก้ไข้ (ยาห้าราก) ยาประสะไพล ขมิ้นชัน ชุมเห็ดเทศ ฟ้าทะลายโจร พญายอ และไพล

ค. ยาสมุนไพรที่ไม่อยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ ได้แก่ สมุนไพรที่มีการวิจัยแล้วว่าให้ผลในการรักษาและมีความปลอดภัย พร้อมที่จะพัฒนาไปเป็นแผนโบราณ

ปัญหายาแผนโบราณที่พบในปัจจุบัน

แม้ว่าจะมีกฎหมายและหน่วยงานที่คอยควบคุมการผลิตและการขายยาแผนโบราณเพื่อคุ้มครองให้ผู้บริโภคปลอดภัยจากการใช้ยาแผนโบราณ แต่ก็ไม่สามารถที่จะขจัดปัญหาต่างๆที่เกิดขึ้นได้ ไม่ว่าจะเป็นการลักลอบผลิตและขายยาแผนโบราณโดยไม่ได้ขออนุญาตผลิตและขายจากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาหรือสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด การขายยาแผนโบราณที่ไม่ได้ขึ้นทะเบียนหรือยาปลอม

อันตรายจากการรับประทานยาแผนโบราณที่ไม่ได้ขึ้นทะเบียนหรือยาปลอม

ในปัจจุบันพบว่า มียาแผนโบราณที่ไม่ได้ขึ้นทะเบียนหรือยาปลอม ก่อให้เกิดอันตรายต่อผู้บริโภคได้ เช่น มีการปนเปื้อนของจุลินทรีย์ที่ก่อให้เกิดโรค หรือการนำสารเคมีที่ไม่ปลอดภัยต่อผู้บริ โภคมาใส่ในยาแผนโบราณ เช่น

• เมธิลแอลกฮอล์ (Methyl-alcohol) ใช้เป็นตัวทำละลายในอุตสาหกรรมทำเฟอร์นิเจอร์เช่น สีทาไม้, น้ำมันเคลือบเงา ฯลฯ
• คลอโรฟอร์ม (Chloroform) ใช้เป็นตัวทำละลายสารโพลีคาร์บอเนตและอื่นๆ
• การใส่ยาแก้ปวดแผนปัจจุบัน เช่น อินโดเมทาซิน (Indomethazine) หรือแม้แต่การนำยาเฟนิลบิวตาโซน (Phenylbutazone) ซึ่งทั้ง 2 ชนิดเป็นยาแก้ปวด แต่ระคายเคืองต่อทางเดินอาหาร
• และสเตียรอยด์ซึ่งเป็นยาควบคุมพิเศษซึ่งมีผลข้างเคียงสูง ผสมลงในยาแผนโบราณเพื่อให้เกิดผลในการรักษาที่รวดเร็ว แต่จะทำให้เกิดอันตรายต่อผู้บริโภคคือทำให้เกิดโรคกระดูกพรุน โรคความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน และ โรคกระเพาะอาหารอักเสบได้ เป็นต้น

วิธีเลือกซื้อยาแผนโบราณ

เพื่อความปลอดภัยในการใช้ยาแผนโบราณ สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาได้แนะนำวิธีการเลือกซื้อยาแผนโบราณ ดังนี้

1. ควรซื้อยาแผนโบราณจากร้านขายยาที่มีใบอนุญาตและที่มีเลขทะเบียนตำรับยา
2. ไม่ควรซื้อยาแผนโบราณจากรถเร่ขาย เพราะอาจได้รับยาที่ผลิตขึ้นโดยผู้ผลิตที่ไม่ได้มาตรฐาน ซึ่งอาจมีการปนเปื้อนของจุลินทรีย์ในระหว่างการผลิต อาจทำให้เกิดอันตรายต่อผู้บริ โภคได้
3. ก่อนซื้อยาแผนโบราณ ควรตรวจดูฉลากยาทุกครั้งว่า มีข้อความดังกล่าวนี้หรือไม่
   • ชื่อยา
   • เลขที่หรือรหัสใบสำคัญการขึ้นทะเบียนยา
   • ปริมาณของยาที่บรรจุ
   • เลขที่หรืออักษรแสดงครั้งที่ผลิต
   • ชื่อผู้ผลิตและจังหวัดที่ตั้งสถานที่ผลิตยา
   • วัน เดือน ปี ที่ผลิตยา
   • มีคำว่า "ยาแผนโบราณ" ให้เห็นได้ชัดเจน
   • มีคำว่า "ยาใช้ภายนอก" หรือ "ยาใช้เฉพาะที่" แล้วแต่กรณีด้วยอักษรสีแดงเห็นได้ชัดเจน ในกรณีเป็นยาใช้ภายนอก หรือยาใช้เฉพาะที่
   • มีคำว่า "ยาสามัญประจำบ้าน" ในกรณีเป็นยาสามัญประจำบ้าน
   • คำว่า "ยาสำหรับสัตว์" ในกรณีเป็นยาสำหรับสัตว์

วิธีสังเกตเลขทะเบียนตำรับยาแผนโบราณ

วิธีสังเกตเลขทะเบียนตำรับยาแผนโบราณมีดังนี้

1. หากเป็นยาแผนโบราณที่ผลิตในประเทศ จะขึ้นต้นด้วยอักษร G ตามด้วยเลขลำดับที่อนุญาต/ปี พ.ศ. เช่นเลขทะเบียน G20/42
2. หากเป็นยาแผนโบราณที่นำเข้าจากต่างประเทศ จะขึ้นต้นด้วยอักษร K ตามด้วยเลขลำดับ ที่อนุญาต/ปี พ.ศ. เช่น เลขทะเบียน K15/42

**** หมายเหตุ:

• G และ K เป็นการกำหนดตัวอักษรใช้เพื่อสะดวก เพื่อแทนความหมายต่างๆในเรื่องที่เกี่ยวข้องกับยา ตั้งแต่ A เรื่อยมา
• ซึ่ง G หมายถึง ขึ้นทะเบียนยาเป็นยาแผนโบราณสำหรับมนุษย์ ผลิตในประเทศ
• และ K หมายถึง ขึ้นทะเบียนยาเป็นยาแผนโบราณสำหรับมนุษย์ ที่เป็นยานำเข้า

ข้อบ่งใช้ยาแผนโบราณ

ยาแผนโบราณนั้นสามารถใช้รักษาโรคทั่วไปที่ไม่ร้ายแรง เช่น ท้องอืด ท้องเฟ้อ ร้อนใน ฯลฯ และการรักษาอาการพื้นฐานที่ไม่รุนแรง ไม่เรื้อรัง เช่น ท้องเสีย/ท้องร่วง ปวดหัว/ปวดศีรษะ ตัวร้อน /เป็นไข้ ผื่นคัน เป็นต้น

ข้อห้ามการใช้ยาแผนโบราณ

ถ้าผู้ป่วยที่มีอาการโรคเหล่านี้ ไม่ควรรักษาโรคด้วยยาแผนโบราณ ได้แก่

• ไข้สูง (ตัวร้อนจัด), ตาแดง, ปวดเมื่อยมาก, ซึม, และเพ้อ
• ตัวเหลือง, อ่อนเพลียมาก, และอาเจียน
• ปวดท้องอย่างแรงบริเวณสะดือหรือบริเวณท้องด้านขวาล่าง เวลาเอามือกดเจ็บปวดมากขึ้น หน้าท้องแข็ง อาจมีอาการท้องผูก และมีไข้ร่วมด้วย ซึ่งเป็นอาการของไส้ติ่งอักเสบ
• ปวดท้องรุนแรงมาก อาจร่วมกับอาการตัวร้อน และคลื่นไส้ อาเจียน เพราะอาจเป็นอาการของกระเพาะอาหารหรือลำไส้ทะลุ
• อาเจียนเป็นเลือดหรือไอเป็นเลือด เพราะอาจเป็นโรคร้ายแรงของกระเพาะอาหารหรือของปอด
• ท้องเดินอย่างแรง อุจจาระเป็นน้ำ และอาจมีลักษณะคล้ายน้ำซาวข้าว ถ่ายติดต่อกันตลอด เวลา อ่อนเพลียมาก ตาลึก ผิวหนังแห้ง ซึ่งอาจเป็นอาการของอหิวาตกโรค
• ถ่ายอุจจาระเป็นเลือด/เป็นมูกเลือด อุจจาระเป็นน้ำ ถ่ายบ่อยมาก อาจถ่ายถึง 10 ครั้งต่อชั่ว โมง เพลียมาก เพราะอาจเป็นโรคบิด
• อาการของโรคคอตีบในเด็ก โดยเฉพาะอายุไม่เกิน 12 ปี มีไข้สูง ไอมาก หายใจมีเสียงผิด ปกติคล้ายมีอะไรติดในลำคอ หรือมีอาการหน้าเขียวคล้ำ
• มีอาการตกเลือดเป็นเลือดสดๆจากอวัยวะใดก็ตามโดยเฉพาะทางช่องคลอด ต้องรีบนำส่งโรงพยาบาลทันที

ข้อแนะนำการใช้ยาแผนโบราณ

ข้อแนะนำการใช้ยาแผนโบราณได้แก่

• เด็ก: ใช้ได้ในอาการที่ไม่รุนแรง เช่น ยากวาดคอ, ยาหอม, ยาแก้ท้องอืด, ท้องเฟ้อ หรือยาแก้ร้อนใน เป็นต้น
• หญิงตั้งครรภ์และหญิงให้นมบุตร: ไม่แนะนำให้ใช้ยาแผนโบราณ
• ห้ามใช้ร่วมกับยาเคมีบำบัดในการรักษาโรคมะเร็ง
• ไม่แนะนำให้ใช้ยาแผนโบราณ ถ้ากำลังรักษาด้วยยาแผนปัจจุบัน
• ถ้าใช้ยาแผนโบราณแล้ว อาการไม่ดีขึ้นหรือมีผลข้างเคียงเกิดกับผู้ใช้ ควรไปโรงพยาบาลปรึกษาแพทย์แผนปัจจุบัน

แหล่งข้อมูล

1. [2014,Aug9]
2. [2014,Aug9]
3. [2014,Aug8]
4. [2014,Aug9]
5. [2014,Aug9]
6. [2014,Aug9]