on 

ยาแขวนตะกอน ยาน้ำแขวนตะกอน (Suspensions)

การเตรียมตัวก่อนพบแพทย์



ยาแขวนตะกอน

บทนำ

ยาแขวนตะกอน หรือยาน้ำแขวนตะกอน (Suspension) เป็นยาที่ประกอบด้วย 2 วัฏภาค (วัฏภาคหรือเฟส/Phase หมายถึง ส่วนที่เป็นเนื้อเดียวกันในระบบ/รูปแบบ/ภาคเดียวกัน และมีขอบเขตแน่นอนแยกจากส่วนอื่นๆของระบบนั้นๆ ในทางเคมีแบ่งเป็น 3 วัฏภาคคือ ภาคของแข็ง ของเหลวและก๊าซ) ได้แก่

ทั้งนี้เนื่องจากยาบางตัวละลายในตัวทำละลายได้ไม่ดี จึงไม่สามารถเตรียมในรูปแบบยาสารละลายซึ่งเป็นยาน้ำใส (Solutions) เพราะต้องใช้ตัวทำละลายมากเกินไป เราจึงนำยาประเภทนี้มาเตรียมในรูปแบบยาแขวนตะกอนแทน ดังนั้นยาแขวนตะกอนจึงทำให้เราสามารถเตรียมยาที่มีความแรงมากกว่ายาน้ำใสทั่วไปได้ เพราะไม่ต้องคำนึงถึงปัญหาตัวยาไม่ละลาย

ทางเภสัชแบ่งยาแขวนตะกอนเป็นประเภทใดบ้าง?

ทางเภสัชแบ่งยาแขวนตะกอนเป็น 2 ประเภทดังนี้

  1. ยาแขวนตะกอนชนิดสำเร็จรูป (Ready to use suspensions) เป็นยาแขวนตะกอนที่ถูกเตรียมไว้เรียบร้อยแล้ว โดยผงยาที่ไม่ละลายน้ำจะกระจายตัวอยู่ในน้ำกระสายยา ผู้ป่วยสามารถใช้ได้ทันทีหลังจากเขย่าขวดให้ผงยากระจายตัวอย่างสม่ำเสมอแล้วเช่น ยาธาตุน้ำขาว
  2. ยาแขวนตะกอนชนิดผงผสมแห้ง (Prior to use suspensions, Dried powder for oral suspensions/reconstitution) เป็นรูปแบบที่ก่อนใช้ต้องเติมน้ำเดือดที่ทิ้งไว้จนน้ำเย็นแล้ว หรือน้ำสะอาดเพื่อเป็นกระสายยาตามปริมาณที่กำหนดไว้ ยาในรูปผงแห้งจะมีอายุ 2 ปี แต่หลังจากเติมน้ำกระสายยาแล้ว ยาจะมีอายุผลิตภัณฑ์ (Shelf-life) สั้นลง ดังนั้นควรเก็บยาไว้ในตู้เย็นเพื่อให้ยามีความคงตัว

ยาแขวนตะกอนอยู่ในรูปแบบใดบ้าง?

ยาแขวนตะกอนอยู่ในรูปแบบการวางจำหน่ายดังนี้เช่น

  1. ยาแขวนตะกอนชนิดรับประทาน (Oral suspensions) ประกอบด้วยตัวยาและสารปรุงแต่งอื่นๆ นิยมใช้น้ำหรือน้ำเชื่อมเป็นน้ำกระสายยาเช่น ยาลดกรดชนิดน้ำแขวนตะกอน (Antacid Suspension) หรืออลัมมิล (Alum milk)
  2. ยาแขวนตะกอนชนิดใช้เฉพาะที่ (Topical suspensions) เป็นยาใช้ภายนอก ตัวยาจะมีขนาดอนุภาคเล็กมากเพื่อให้ยาสัมผัสกับผิวหนังมากๆและลดการระคายเคืองได้ดีเช่น คาลาไมน์โลชั่น (Calamine Lotion)
  3. ยาแขวนตะกอนชนิดยาหยอดหู (Otic suspensions) เช่น นีโอมัยซินผสมกับไฮโดรคอร์ติโซน (Neomycin with hydrocortisone Otic suspension)
  4. ยาแขวนตะกอนชนิดยาหยอดตา (Opthalmic suspensions) เป็นยาแขวนตะกอนชนิดปราศจากเชื้อ (Sterile) เช่น โทบรามัยซินผสมกับเด็กซาเมทาโซน (Tobramycin with Dexamethasone ophthalmic suspension)
  5. ยาแขวนตะกอนชนิดฉีด (Parenteral suspensions) เป็นยาแขวนตะกอนชนิดปราศจากเชื้อ ใช้ฉีดเข้ากล้ามเนื้อหรือฉีดเข้าใต้ผิวหนังเช่น แอมพิซิลลินแบบฉีด (Sterile Ampicillin for suspension)

ยาแขวนตะกอนมีข้อดีอย่างไร?

ยาแขวนตะกอนมีข้อดีดังนี้

  1. รับประทานง่าย เพราะยาเป็นรูปแบบน้ำ จึงเหมาะสำหรับผู้ป่วยที่มีปัญหาการกลืนทำให้ไม่สามารถรับประทานยาเม็ดหรือแคปซูลได้
  2. ยามีความคงตัวดี เพราะอยู่ในรูปแบบผงแห้ง
  3. ลดปัญหาเรื่องรสชาติของยาได้ เพราะยาไม่ละลายจึงไม่สัมผัสกับปุ่มรับรส (Taste bud) บริเวณลิ้น
  4. ยาออกฤทธิ์ได้นานขึ้นเช่น ยาแขวนตะกอนชนิดฉีด เพราะผงยาจะอยู่ในตำแหน่งที่ฉีด แล้วจึงค่อยๆกระจายไปทั่วร่างกาย

ข้อเสียของยาแขวนตะกอนเป็นอย่างไร?

ข้อเสียของยาแขวนตะกอนคือ

  1. มีปัญหาเรื่องผงยากระจายตัวในน้ำกระสายยา เพราะผงยาอาจเกาะกันเป็นก้อนแข็ง (Caking)
  2. ถ้ายาตกตะกอนมากเกินไปหรือเขย่าขวดยาไม่แรงพอ ขนาดยาที่ได้รับจะไม่สม่ำเสมอ ด้านบนของขวดยาจะมีขนาดยาน้อยเกินไปเพราะมีผงยาอยู่น้อย แต่ด้านล่างของขวดยาจะมีขนาดยามากเกินไปเพราะผงยาตกตะกอนอยู่เยอะ
  3. ขนส่งและพกพายาก เพราะต้องใส่ขวดใหญ่

การใช้ยาผงตะกอนในเด็กควรเป็นอย่างไร?

ผู้ป่วยเด็กมักกลืนยาเม็ดหรือแคปซูลไม่ได้ ดังนั้นยาน้ำจึงเป็นรูปแบบที่เหมาะสมมากกว่า ปัจจุบันมีการผลิตยาน้ำใสหรือยาแขวนตะกอนสำหรับใช้ในเด็กอยู่บ้างแล้ว โดยกำหนดขนาดยาเป็นหยดช้อนชาหรือช้อนโต๊ะ แต่ยาบางชนิดยังไม่มีสำเร็จรูปในรูปแบบยาน้ำสำหรับเด็ก หรือมีจำหน่ายในต่างประเทศแต่ไม่ได้นำเข้ามาในประเทศไทย ดังนั้นโรงพยาบาลจึงต้องเตรียมยาน้ำใสหรือยาแขวนตะกอนขึ้นมาเองจากยาแคปซูล ยาเม็ด หรือยาผง เรียกว่า “ยาเตรียมพิเศษเฉพาะราย (Extemporaneous Compounding)”

วิธีผสมน้ำสำหรับยาแขวนตะกอนชนิดผงผสมแห้ง

มีวิธีผสมน้ำสำหรับยาแขวนตะกอนชนิดผงผสมแห้งดังนี้

  1. ใช้น้ำต้มสุกที่เย็นแล้วหรือน้ำสะอาด ห้ามใช้น้ำร้อนหรือน้ำอุ่น
  2. ก่อนผสมน้ำ ควรเคาะผงยาให้ร่วน ไม่จับตัวกัน
  3. เติมน้ำครั้งแรกประมาณครึ่งหนึ่งของขีดที่กำหนดไว้บนขวดยาหรือพอท่วมผงยา
  4. เขย่าให้ยากระจายทั่ว ไม่มีก้อนแข็ง
  5. เติมน้ำอีกครั้ง เพื่อปรับระดับให้พอดีขีดที่กำหนด แล้วเขย่าขวดอีกครั้ง
  6. หลังจากผสมน้ำแล้ว เก็บยาที่อุณหภูมิห้องได้ 7 วัน ถ้าเก็บในตู้เย็นจะเก็บได้ 2 สัปดาห์(ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น)

มีข้อควรระวังการใช้ยาแขวนตะกอนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาแขวนตะกอนดังนี้

  1. เขย่าขวดก่อนใช้ยา เพื่อให้ได้การละลายและขนาดยาที่ถูกต้อง
  2. ยาเม็ดหรือยาแคปซูลที่อยู่ในรูปแบบอื่นๆเช่น แตกตัวในลำไส้หรือออกฤทธิ์เนิ่น/นาน (Sustained release) ไม่เหมาะที่จะนำมาเตรียมเป็นยาน้ำแขวนตะกอน เพราะจะเสียคุณสมบัติออกฤทธิ์เนิ่นนานไป
  3. หากผู้ป่วยได้รับยาแขวนตะกอนชนิดผงผสมแห้ง 2 ขวด ให้ผสมน้ำทีละขวด เพราะหากผสมยาทิ้งไว้นานเกินไปอาจทำให้ยาเสื่อมสภาพ
  4. ไม่ใช้ยาแขวนตะกอนที่กลิ่น สี รสชาติ เปลี่ยนไปจากเดิม รวมทั้งยาที่เขย่าแล้วกระจายตัวไม่ดี เกาะกันเป็นก้อน หรือแข็งอยู่บริเวณก้นขวด เป็นต้น

ข้อแนะนำการใช้ยา

ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมถึงยาแขวนตะกอนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิดควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

บรรณานุกรม

1. นวภรณ์ วิมลสาระวงค์. ยาเตรียมพิเศษเฉพาะรายรูปแบบยาน้ำสำหรับเด็ก Extemporaneous Compounding of oral liquids for pediatrics. กุมารเวชสาร 19 (กันยายน-ธันวาคม 2555) : 193-199


2. อุไรวรรณ เพชรจรัลไพศาล, เพชรพงศ์ เพชรี และศิริศักดิ์ ดำรงพิศุทธิกุล. ผลของสารแขวนตะกอนที่มีต่อ Ibuprofen Suspension.[วิทยานิพนธ์ปริญญาเภสัชศาสตรบัณฑิต].ภาควิชาเภสัชอุตสาหกรรม คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 3. พรเพ็ญ วีระวัฒกานนท์. (2555). ยาแขวนตะกอน (Suspensions).เอกสารประกอบการสอนวิชาเภสัชกรรม 2, กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 4. คณะทำงานพัฒนามาตรฐานทักษาะทางวิชาชีพด้านการเตรียมยาและคณะทำงานพัฒนามาตรฐานทักษาะทางวิชาชีพทางเภสัชกรรมด้านการจ่ายยา. คู่มือทักษาตามเกณฑ์ความรู้ความสามารถทางวิชาชีพของผู้ประกอบวิชาชีพเภสัชกรรม สภาเภสัชกรรม.