on
ยาแก้ปวดท้อง ยาบรรเทาอาการปวดท้อง (Antispasmodic drugs)
- ยาแก้ปวดท้องมีคุณสมบัติอย่างไร?
- ทางเภสัชแบ่งยาแก้ปวดท้องเป็นประเภทใดบ้าง?
- ยาแก้ปวดท้องจำหน่ายในรูปแบบใดบ้าง?
- ยาแก้ปวดท้องมีข้อบ่งใช้อย่างไร?
- มีข้อห้ามใช้ยาแก้ปวดท้องอย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ยาแก้ปวดท้องอย่างไร?
- การใช้ยาแก้ปวดท้องในหญิงตั้งครรภ์หรือให้นมบุตรควรเป็นอย่างไร?
- การใช้ยาแก้ปวดท้องในผู้สูงอายุควรเป็นอย่างไร?
- การใช้ยาแก้ปวดท้องในเด็กควรเป็นอย่างไร?
- อาการไม่พึงประสงค์จากยาแก้ปวดท้องเป็นอย่างไร?
- ข้อควรจำ
- บรรณานุกรม
ยาแก้ปวดท้องมีคุณสมบัติอย่างไร?
ยาแก้ปวดท้องในที่นี้หมายถึง ยาที่ลดอาการปวดท้องที่มีลักษณะบิดเกร็ง/ปวดบีบ (Colicky pain) จากโรคในระบบทางเดินอาหาร (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ บทความเรื่อง โรคทาง เดินอาหาร โรคระบบทางเดินอาหาร) ที่เรียกในภาษาอังกฤษว่า Antispasmodic drug
ทางเภสัชแบ่งยาแก้ปวดท้องเป็นประเภทใดบ้าง?
ทางเภสัชแบ่งยาแก้ปวดท้องเป็นประเภท/ชนิดต่างๆเช่น
- ยาต้านฤทธิ์มัสคารินิก (Antimuscarinic หรือ Anticholinergic) เป็นยาที่ช่วยลดการบีบเกร็ง/ปวดบีบของกล้ามเนื้อเรียบในทางเดินอาหาร (กล้ามเนื้อของผนังกระเพาะอาหารและลำไส้) ที่ยาออกฤทธิ์ที่ระบบประสาทเช่น ยาอะโทรปีน (Atropine), ไดไซโคลมีน (Dicyclomine) หรือ ไดไซโคลเวอรีน (Dicycloverine), ไฮออสซีน (Hyoscine) หรือสโคโปลามีน (Scopolamine), คลิดิเนียม (Clidinium), ออกซีเฟนไซคลิมีน (Oxyphencyclimine), โพรแพนธีลีน (Propantheline)
- ยาแก้ปวดเกร็ง/ปวดบีบประเภทอื่น (Other antispasmodic) คือ ยาอื่นๆ ที่ตัวยาออกฤทธิ์ช่วยการคลายตัวของกล้ามเนื้อเรียบของลำไส้โดยตรงเช่น ยามีบีเวอรีน (Mebeverine), อัลเวอรีน (Alverine), โดรทาเวอรีน (Drotaverine), ฟีโนเวอรีน (Fenoverine), ไพโตฟีโนน (Pitofenone), ทิโรพราไมด์ (Tiropramide)
ยาแก้ปวดท้องจำหน่ายในรูปแบบใดบ้าง?
ยาแก้ปวดท้องมีจำหน่ายในรูปแบบต่างๆเช่น
- ยาเม็ด (Tablets) เช่น ยาไดไซโคลมีน
- ยาน้ำเชื่อม (Syrups) เช่น ยาไฮออสซีน
- ยาเตรียมปราศจากเชื้อสำหรับฉีดเข้ากล้ามเนื้อหรือเข้าหลอดเลือดดำ (Sterile solutions for injection) เช่น ไฮออสซีน (ยาเตรียม/Pharmaceutical preparations คือ ยาที่ผสมใช้เป็นคราวๆไป)
ยาแก้ปวดท้องมีข้อบ่งใช้อย่างไร?
ยาแก้ปวดท้องมีข้อบ่งใช้/สรรพคุณเช่น
- ลดการเคลื่อนไหวของลำไส้ในกลุ่มอาการลำไส้ไวเกินต่อการกระตุ้น/โรคลำไส้แปรปรวน (Irritable bowel syndrome - IBS)
- บรรเทาอาการปวดในโรคไดเวอร์ติคูลัม/โรคถุงผนังลำไส้ใหญ่ (Diverticulosis)
- ลดการบีบเกร็งของกล้ามเนื้อเรียบในระบบทางเดินอาหาร
- บรรเทาอาการบีบเกร็งแบบฉับพลัน และการบีบเกร็งระหว่างกระบวนการวินิจฉัยโรคระบบทางเดินอาหารด้วยเครื่องมือเช่น การส่องกล้องตรวจกระเพาะอาหารและลำไส้
มีข้อห้ามใช้ยาแก้ปวดท้องอย่างไร?
มีข้อห้ามใช้ยาแก้ปวดท้องเช่น
- ห้ามใช้ในผู้ที่แพ้ยานั้นๆ
- ห้ามใช้ยาต้านฤทธิ์มัสคารินิกในผู้ป่วยโรคต้อหินมุมปิด, โรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง (ยกเว้นใช้เพื่อลดผลข้างเคียงจากการใช้ยาต้านเอนไซม์โคลีนเอสเตอเรส/Cholinesterase inhibitors/ยาต้านเอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการทำงานของกล้ามเนื้อ), ผู้ป่วยลำไส้อุดตัน, ทางเดินปัสสาวะอุดตัน, หลอดอาหารอักเสบจากโรคกรดไหลย้อน, ลำไส้อืดเป็นอัมพาต (ลำไส้ไม่บีบตัว), กระเพาะ อาหารส่วนปลายตีบ, โรคหืด, ภาวะหัวใจเต้นเร็วผิดปกติ, โรคความดันโลหิตสูง, โรคต่อมไท รอยด์เป็นพิษ, โรคตับ หรือโรคไต
- ห้ามใช้ยามีบีเวอรีนในผู้ที่มีลำไส้อืดเป็นอัมพาตหรือเป็นโรคตับขั้นรุนแรง
มีข้อควรระวังการใช้ยาแก้ปวดท้องอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาแก้ปวดท้องเช่น
- ระวังการใช้ยาต้านฤทธิ์มัสคารินิกในเด็ก ผู้สูงอายุ และผู้ป่วยในกลุ่มอาการดาวน์ (Down's syndrome) เพราะเป็นกลุ่มที่เกิดผลข้างเคียงจากยาแก้ปวดท้องได้ง่าย
- ระวังการใช้ยาต้านฤทธิ์มัสคารินิกในผู้ที่ท้องร่วง/ท้องเสีย เพราะไม่มีประโยชน์แน่ชัดว่าช่วยบรรเทาอาการปวดท้องจากท้องเสียได้และอาจเพิ่มปริมาณของแบคทีเรียก่อโรคได้ด้วย
- ไม่ควรใช้ยาอะโทรปีนเป็นยาแก้ปวดเกร็ง/ปวดบีบช่องท้อง เพราะอาจได้รับผลข้างเคียงจากยามากกว่าประโยชน์ ยกเว้นการใช้ยานี้เพื่อบรรเทาอาการท้องร่วงจากยาไอริโนทีแคน (Irinotacan) ซึ่งเป็นยาที่ใช้รักษาโรคมะเร็งลำไส้ใหญ่ (รวมถึงมะเร็งลำไส้ใหญ่ส่วนลำไส้ตรง) ระยะแพร่กระจาย (Metastatic colorectal cancer)
- ระวังการใช้ยาไฮออสซีนในผู้ป่วยโรคพอร์ฟีเรีย (Porphyria, โรคทางพันธุกรรมที่พบได้น้อย จากมีความผิดปกติในการสร้างเม็ดเลือดแดง)
การใช้ยาแก้ปวดท้องในหญิงตั้งครรภ์หรือให้นมบุตรควรเป็นอย่างไร?
การใช้ยาแก้ปวดท้องในหญิงตั้งครรภ์หรือให้นมบุตรควรเป็นดังนี้เช่น
- หญิงตั้งครรภ์ควรใช้ยาต้านฤทธิ์มัสคารินิกเมื่อจำเป็นเท่านั้น หากได้รับยาอะโทรปีนต้องวัดอัตราการเต้นของหัวใจของทารกในครรภ์เสมอ ยาต้านฤทธิ์มัสคารินิกที่แพทย์อาจเลือกใช้เป็นตัวเลือกแรกในหญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตรคือ ยาเม็ดไฮออสซีน เพราะพบว่ายานี้ถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายได้น้อยมาก
- ยาแก้ปวดท้อง/ปวดแบบเกร็ง/ปวดบีบอื่นๆยังไม่มีการศึกษาเพียงพอในหญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตร ดังนั้นควรใช้เมื่อจำเป็นตามแพทย์ผู้รักษาสั่งเท่านั้น
- ห้ามใช้ยาไดไซโคลมีนในหญิงให้นมบุตรเพราะอาจเป็นอันตรายต่อทารกในครรภ์
การใช้ยาแก้ปวดท้องในผู้สูงอายุควรเป็นอย่างไร?
ผู้สูงอายุเป็นวัยที่มียาต้องใช้หลายชนิด เนื่องจากอาจมีโรคประจำตัวที่ตรงกับข้อห้ามใช้ของยาต้านฤทธิ์มัสคารินิกอยู่แล้ว นอกจากนั้น ควรระวังระวังการใช้ยาต้านฤทธิ์มัสคารินิกตัวต่างๆร่วมกัน เพราะยากลุ่มนี้มีหลายชนิดและหลายข้อบ่งใช้ ตัวอย่างยาต้านฤทธิ์มัสคารินิกอื่นที่ผู้สูงอายุอาจใช้อยู่แล้วเช่น เบนซ์โทรปีน (Benztropine) ที่ใช้รักษาโรคพาร์กินสัน เป็นต้น ซึ่งการใช้ยาในกลุ่มต้านฤทธิ์มัสคารินิกนี้ร่วมกันหลายชนิดอาจทำให้ผลข้างเคียงที่เกิดจากยาเพิ่ม ขึ้นจนเกิดอันตรายได้
การใช้ยาแก้ปวดท้องในเด็กควรเป็นอย่างไร?
การใช้ยาแก้ปวดท้องในเด็กควรเป็นดังนี้เช่น
- ไม่ควรใช้ยาต้านฤทธิ์มัสคารินิกในเด็กอายุน้อยกว่า 6 ปี ควรใช้เมื่อจำเป็นตามแพทย์สั่งเท่านั้น และต้องเฝ้าระวังผลข้างเคียงที่อาจเกิดจากยา
- ห้ามใช้ยาไดไซโคลมีนในเด็กอายุน้อยกว่า 6 เดือนเนื่องจากมีผลข้างเคียงรุนแรงเช่น ชัก หมดสติ กล้ามเนื้ออ่อนแรง การหายใจผิดปกติ เป็นต้น
อาการไม่พึงประสงค์จากยาแก้ปวดท้องเป็นอย่างไร?
อาการไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง) จากยาแก้ปวดท้องมีได้หลากหลายอาการมาก ขึ้น กับแต่ละตัวยา ดังนั้นการใช้ยาแก้ปวดท้อง จึงควรต้องเป็นไปตามคำแนะนำของแพทย์หรือของเภสัชกร และก่อนใช้ยาควรอ่านเอกสารกำกับยาให้เข้าใจ ถ้าไม่เข้าใจหรือมีข้อสงสัยควรต้องสอบถามเภสัชกรหรือแพทย์ผู้รักษา
ในที่นี้ขอยกตัวอย่างอาการไม่พึงประสงค์จากยาแก้ปวดท้องกลุ่มยาต้านฤทธิ์มัสคารินิก ดังนี้เช่น
การใช้ยาต้านฤทธิ์มัสคารินิกอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงเช่น กระสับกระส่าย ประสาทหลอน ความดันในลูกตาเพิ่มเนื่องจากรูม่านตาขยาย ผิวแห้งเพราะเหงื่อไม่ออก/ออกน้อย หัวใจ เต้นช้าชั่วขณะ (ตามด้วยอาการใจสั่น หัวใจเต้นเร็ว หรือหัวใจเต้นผิดจังหวะ) ปากแห้ง คอแห้ง ท้องผูก ปัสสาวะลำบาก/ปัสสาวะขัด
ข้อควรจำ
ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด(รวมยาแก้ปวดท้องด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิดควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
บรรณานุกรม
- คณะอนุกรรมการพัฒนาบัญชียาหลักแห่งชาติ. คู่มือการใช้ยาอย่างสมเหตุสมผลตามบัญชียาหลักแห่งชาติ เล่ม 1 ยาระบบทางเดินอาหาร [2015,June27]
- ภิเษก ยิ้มแย้ม. ยาที่ใช้บ่อยในโรคระบบทางเดินอาหาร. วารสารกุมารเวชศาสตร์ (มกราคม – มีนาคม 25556) : 13-18.
- Wells B.G., et al. Pharmacotherapy Handbook. 8. The McGraw-Hill, 2012.
- Schaefer C., Peters P., Miller R.K. Drug During Pregnancy and Lactation: Treatment Options and Risk Assessment. 3. Elsevier. 2015
- Lacy C.F., et al. Drug information handbook with international trade names
- in dex. 19thed. Ohio : Lexi-comp, 2011.