ยาธาตุน้ำแดง (Mixture Stomachica) สรรพคุณ วิธีใช้ ผลข้างเคียง ฯลฯ

ยาธาตุน้ำแดง

ยาธาตุน้ำแดง (ภาษาอังกฤษ : Stomachic Mixture, Mixture Stomachica หรือ Mixt. Stomachica) เป็นยาสามัญประจำบ้านที่มีรสหวานเล็กน้อย เย็น ซ่า และเผ็ดร้อนเล็กน้อย มีข้อบ่งใช้สำหรับเป็นยาแก้ท้องขึ้น จุกเสียด ท้องแน่นเฟ้อ เรอเหม็นเปรี้ยว โดยตัวยาหลักจะประกอบด้วยโซเดียมไบคาร์บอเนตและ/หรือสารออกฤทธิ์อื่น ๆ ที่ส่วนใหญ่จะเป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณช่วยดูดซับแก๊สในทางเดินอาหาร แก้อาการท้องอืด ไม่สบายท้อง เช่น

• โกฐน้ำเต้า (Rhubarb) เป็นสมุนไพรที่มีฤทธิ์เป็นยาระบาย โดยการกระตุ้นให้เกิดการบีบตัวของลำไส้ใหญ่ แก้ธาตุอ่อน (ธาตุเบา หมายถึง กินยาระบายอ่อน ๆ ก็ถ่าย) ช่วยขับลมในลำไส้ แก้ท้องอืดเฟ้อ เรอเหม็นเปรี้ยว และช่วยให้การขับถ่ายเป็นปกติ
• การบูร (Camphor) เป็นสมุนไพรที่มีกลิ่นจำเพาะ รสเผ็ดร้อน หอมเย็นซ่า มีสรรพคุณเป็นยาขับลม เป็นยาระงับเชื้อโรคอย่างอ่อน แก้อาการจุกเสียด แก้ปวดท้อง ท้องร่วง
• สะระแหน่/เปปเปอร์มินต์ (Peppermint) เป็นสมุนไพรที่มีกลิ่นหอมเย็น ช่วยขับลม ทำให้สบายท้อง

ยาธาตุน้ําแดง ในท้องตลาดจะมีอยู่ด้วยกันหลากหลายยี่ห้อ ซึ่งแต่ละยี่ห้อก็จะมีขนาดและส่วนประกอบของตัวยาสำคัญแตกต่างกันออกไป โดยในสูตรตำรับ 15 มิลลิลิตร (1 ช้อนโต๊ะ) จะประกอบด้วยตัวยาสำคัญ คือ

• โซเดียมไบคาร์บอเนต (Sodium Bicarbonate) 0.15-0.60 กรัม เป็นยาที่ช่วยทำให้สภาพความเป็นกรดในกระเพาะอาหารเป็นกลางมากขึ้น จึงช่วยลดการเป็นกรดในกระเพาะอาหาร ซึ่งเป็นสาเหตุของอาการท้องอืดเฟ้อ เรอเหม็นเปรี้ยว
• ทิงเจอร์โกฐน้ำเต้า (Compound rhubarb tincture) 0.5-2.0 มิลลิลิตร และ/หรือทิงเจอร์อื่น ๆ ที่มีสรรพคุณทางยา ได้แก่ ทิงเจอร์กระวานเทศ (Compound cardamom tincture) 0.01-1.0 มิลลิลิตร, ทิงเจอร์เจนเชียน (Compound gentian tincture) 0.18-1.10 มิลลิลิตร, ทิงเจอร์บอระเพ็ด (Compound tinospora tincture) 0.50 มิลลิลิตร, ทิงเจอร์ขิงอ่อน (Weak ginger tincture) 0.48-2.01 มิลลิลิตร, ทิงเจอร์ขิงเข้มข้น (Strong ginger tincture) 0.10-0.30 มิลลิลิตร, ทิงเจอร์นักสะวอมมิกา (Nux vomica tincture) จากต้นแสลงใจ 0.09-0.10 มิลลิลิตร, ทิงเจอร์ไอพีแคกอวนนา (Ipecacuanha tincture) 0.18-0.30 มิลลิลิตร
• สารระเหย (Volatile substances) อื่น ๆ ที่มีสรรพคุณทางยา ได้แก่ เหล้าสะระแหน่ (Peppermint spirit) 0.15-0.30 มิลลิลิตร, น้ำมันสะระแหน่ (Peppermint oil) 0.03-0.20 มิลลิลิตร, เมนทอล (Menthol) 0.05-0.30 มิลลิลิตร, Concentrated dill water 0.1 มิลลิลิตร, การบูร (Camphor) 0.012-0.019 กรัม

สรรพคุณของยาธาตุน้ำแดง

• ใช้เป็นยาขับลมในกระเพาะและลำไส้ ช่วยแก้อาการท้องขึ้น (ท้องอืดท้องเฟ้อ) จุกเสียด แน่นเฟ้อ เรอเหม็นเปรี้ยว แหวะ/สำรอกอาหารออกมา เนื่องจากมีกรดในกระเพาะ
• ช่วยบรรเทาอาการปวดท้องเนื่องจากจุกเสียด ท้องขึ้น ท้องเฟ้อ
• นอกจากนี้ยังช่วยเจริญอาหารได้ด้วย (มีผลกระตุ้นความอยากอาหารได้บ้าง)

ข้อห้าม/ข้อควรระวังในการใช้ยาธาตุน้ำแดง

• เด็กอายุต่ำกว่า 3 ปี และสตรีตั้งครรภ์ไม่ควรรับประทานยานี้ เนื่องจากยานี้มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนผสม แม้จะมีปริมาณน้อยก็ตาม
• ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่เป็นโรคหัวใจหรือโรคไต เพราะในยาธาตุน้ำแดงจะมีเกลือโซเดียมค่อนข้างสูง (0.15-0.60 กรัม) จึงไม่ควรใช้ยานี้กับผู้ที่เป็นโรคหัวใจและโรคไต ซึ่งต้องงดหรือลดปริมาณเกลือที่รับประทานอยู่แล้ว
• ผู้ป่วยที่เป็นโรคตับไม่ควรรับประทานยาธาตุน้ำแดงยี่ห้อที่มีส่วนประกอบของทิงเจอร์บอระเพ็ด (Compound tinospora tincture) เช่น ยาธาตุน้ำแดงองค์การเภสัชกรรม เพราะจากรายงานการวิจัยพบว่า บอระเพ็ดในขนาดสูงมีความเป็นพิษต่อไตและตับในสัตว์ทดลอง และมีความเป็นพิษในคน โดยทำให้ค่าเอนไซม์ในตับสูงขึ้น
• ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจวาย
• ห้ามใช้ยานี้ติดต่อกันเป็นเวลานาน เพราะร่างกายอาจดูดซึมโซเดียมไบคาร์บอเนตซึ่งมีฤทธิ์เป็นด่าง จนทำให้เกิดภาวะเลือดเป็นด่าง (Alkalosis) ได้
• ควรระมัดระวังในการใช้ยานี้ในเด็กโตและเด็กที่มีประวัติเป็นโรคหลอดเลือดตีบหรือชัก
• ควรระมัดระวังในการใช้ยานี้ในผู้ป่วยความดันโลหิตสูง ถ้ารับประทานยาพร่ำเพรื่อก็อาจทำให้ความดันโลหิตขึ้นสูงได้
• การใช้ยานี้ร่วมกับยาดิจิทาลิส (Digitalis), อินโดเมทาซิน (Indomethacin) และยาบำรุงโลหิต ยาธาตุน้ำแดงจะลดการดูดซึมของยาเหล่านี้

ตัวอย่างยาและวิธีการใช้ยาธาตุน้ำแดง

ยาธาตุน้ำแดงเป็นยาที่กระทรวงสาธารณสุขกำหนดให้เป็นยาสามัญประจำบ้านที่ประชาชนทั่วไปหาซื้อมาใช้ได้อย่างไม่มีอันตราย เพื่อนำมาใช้รักษาตนเองในเบื้องต้น รักษาอาการเจ็บป่วยเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่ไม่มีอาการรุนแรง

โดยยี่ห้อที่จัดจำหน่ายในท้องตลาดมีดังนี้

1. ยาธาตุน้ำแดง ยาธาตุ 4 ตรากิเลน (ขนาด 50 มิลลิลิตร ราคาประมาณ 16 บาท, ขนาด 180 มิลลิลิตร ราคาประมาณ 30 บาท, ขนาด 450 มิลลิลิตร ราคาประมาณ 45 บาท) ใน 15 มิลลิลิตร (1 ช้อนโต๊ะ) ประกอบด้วยโซเดียมไบคาร์บอเนต 0.48 กรัม, ทิงเจอร์โกฐน้ำเต้า 1.6 มิลลิลิตร, ทิงเจอร์ขิงเข้มข้น 0.20 มิลลิลิตร, เหล้าสะระแหน่ 0.30 มิลลิลิตร
   • เด็กอายุ 6-12 ปี ให้รับประทานยาก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ ½ ช้อนโต๊ะ
   • ผู้ใหญ่ ให้รับประทานยาก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ 1-2 ช้อนโต๊ะ

     

2. ยาธาตุน้ำแดงวิทยาศรม (ขนาด 300 มิลลิลิตร ราคาประมาณ 33-38 บาท, ขนาด 500 มิลลิลิตร ราคาประมาณ 40-65 บาท) ใน 15 มิลลิลิตร (1 ช้อนโต๊ะ) ประกอบด้วยโซเดียมไบคาร์บอเนต 0.27 กรัม, ทิงเจอร์โกฐน้ำเต้า 0.075 กรัม, น้ำมันสะระแหน่ 0.0255 มิลลิลิตร, การบูร 0.0135 กรัม
   • เด็ก ให้รับประทานยาก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ 1 ช้อนกาแฟ
   • ผู้ใหญ่ ให้รับประทานยาวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ 1 ช้อนคาว

     

3. ยาธาตุน้ำแดงสหการ (ขนาด 60 มิลลิลิตร ราคาประมาณ 15 บาท) ใน 15 มิลลิลิตร (1 ช้อนโต๊ะ) ประกอบด้วยโซเดียมไบคาร์บอเนต 0.60 กรัม, ทิงเจอร์โกฐน้ำเต้า 1.60 มิลลิลิตร, การบูร 0.012 กรัม, น้ำมันสะระแหน่ 0.014 มิลลิลิตร
   • เด็กอายุ 3 ปีขึ้นไป ให้รับประทานยาก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ 1-2 ช้อนชา
   • ผู้ใหญ่และเด็กอายุ 3 ปีขึ้นไป ให้รับประทานยาก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ 1-2 ช้อนโต๊ะ

     

4. ยาธาตุน้ำแดงองค์การเภสัชกรรม (ขนาด 180 มิลลิลิตร) ใน 15 มิลลิลิตร (1 ช้อนโต๊ะ) ประกอบด้วย โซเดียมไบคาร์บอเนต 0.60 กรัม, ทิงเจอร์บอระเพ็ด 0.50 มิลลิลิตร, ทิงเจอร์โกฐน้ำเต้า 1.60 มิลลิลิตร, ทิงเจอร์กระวานเทศ 0.50 มิลลิลิตร, เหล้าสะระแหน่ 0.30 มิลลิลิตร
   • เด็กอายุ 6-12 ปี ให้รับประทานยาก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ ½-1 ช้อนโต๊ะ
   • ผู้ใหญ่ ให้รับประทานยาก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ 1-2 ช้อนโต๊ะ

     

5. ยาธาตุน้ำแดงเอชเอ็มตราเสือดาว (ขนาด 180 มิลลิลิตร ราคาประมาณ 21 บาท)
   • เด็กอายุ 6-12 ปี ให้รับประทานยาก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ ½-1 ช้อนโต๊ะ
   • ผู้ใหญ่ ให้รับประทานยาก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ 1-2 ช้อนโต๊ะ

     

6. ยาธาตุน้ำแดงตำรับศิริราช (ขนาด 120 มิลลิลิตร ราคาประมาณ 45 บาท) ประกอบด้วยทิงเจอร์โกฐน้ำเต้า, ทิงเจอร์ไอพีแคกอวนนา, ทิงเจอร์บอระเพ็ด, น้ำมันสะระแหน่
   • ให้รับประทานยาก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ 1 ช้อนโต๊ะ

     

คำแนะนำในการใช้ยาธาตุน้ำแดง

• ควรเขย่าขวดทุกครั้งก่อนรับประทานยานี้
• ไม่ควรรับประทานยานี้เป็นเวลานานเกินกว่า 2 สัปดาห์ นอกจากแพทย์สั่ง
• ยาธาตุน้ำแดงมีแอลกอฮอล์ผสมอยู่ จึงควรใช้ยาด้วยความระมัดระวัง
• ยานี้ไม่ใช่ยารักษาโรคกระเพาะ เพียงแต่ช่วยบำบัดอาการให้ดีขึ้นเท่านั้น
• ขนาดและวิธีการใช้ยาดังกล่าวเป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งแพทย์หรือวิธีใช้ที่ระบุไว้บนฉลากยาได้ หากมีข้อสงสัยควรสอบถามแพทย์หรือเภสัชกร

การเก็บรักษายาธาตุน้ำแดง

• ควรเก็บยานี้ในภาชนะบรรจุเดิมที่บรรจุมา ปิดฝาให้สนิท และเก็บยาให้พ้นมือเด็กเสมอ
• ควรเก็บยานี้ที่อุณหภูมิห้อง เก็บยาให้พ้นแสงแดด ไม่ให้อยู่ในที่ร้อนมากกว่า 30 องศาเซลเซียส (เช่น ในรถยนต์ บริเวณใกล้หน้าต่าง) และไม่เก็บยาในบริเวณที่เปียกหรือชื้น (เช่น ในห้องน้ำ)
• ให้ทิ้งยาที่เสื่อมสภาพหรือหมดอายุแล้ว

ผลข้างเคียงของยาธาตุน้ำแดง

ยาธาตุน้ำแดงเป็นยาที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนผสมในปริมาณเจือจาง โดยทั่วไปถ้าไม่รับประทานยาเกินขนาดก็มักไม่ทำให้เกิดผลข้างเคียงอะไร แต่อย่างไรก็ตาม ควรระมัดระวังการใช้ยานี้ในผู้ป่วยโรคกระเพาะ ถ้ารับประทานยาแล้วมีอาการแสบท้องก็ควรงด

ยาธาตุน้ำแดงกับยาธาตุน้ำขาวต่างกันอย่างไร ?

ยาธาตุทั้ง 2 ชนิดมีความต่างกัน โดยยาธาตุน้ำแดงจะเหมาะกับอาการท้องอืดท้องเฟ้อมากกว่าการนำมาใช้เป็นยาลดกรด (แต่ยาธาตุน้ำแดงก็ช่วยลดกรดได้บ้าง เพราะมีฤทธิ์เป็นด่างอ่อน ๆ) ส่วน ยาธาตุน้ำขาว จะเหมาะกับผู้ที่มีอาการท้องเสียที่เกิดจากการติดเชื้อ หรือจากสารพิษของเชื้อที่ไม่รุนแรงแล้วมีอาการปวดท้อง หรือลมจากสารพิษของเชื้อหรือจากที่เชื้อปล่อยออกมา และไม่ใช่ยาลดกรด

เอกสารอ้างอิง

1. หนังสือตำราการตรวจรักษาโรคทั่วไป 1.  “ยาธาตุน้ำแดง (Mixt. Stomachica)”.  (นพ.สุรเกียรติ อาชานานุภาพ).  หน้า 276-277.
2. หาหมอดอทคอม.  “ยาธาตุน้ำแดง Mixture stomachica ยาธาตุน้ำขาว Salon and Menthol  Mixture”.  (ศ.เกียรติคุณ พญ.พวงทอง ไกรพิบูลย์).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : haamor.com.  [20 ต.ค. 2016].
3. เล่าเรื่องจากร้านยา.  “ยาธาตุน้ําแดง”.  (ภญ. สมใจ วิลาศวโรดม).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : muay-drugstore.blogspot.com.  [20 ต.ค. 2016].
4. หน่วยคลังข้อมูลยา, คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.  “อยากทราบว่าทำไมยาน้ำ stomachic mixture (ยาธาตุน้ำแดง) ถึงห้ามใช้ในโรคหัวใจและโรคไต”.  (ภญ.ธนิยา ไพบูลย์วงษ์).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : www.pharmacy.mahidol.ac.th.  [20 ต.ค. 2016].

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย ()

เรื่องที่น่าสนใจ