นมสวรรค์ สรรพคุณและประโยชน์ของนมสวรรค์ 31 ข้อ (พนมสวรรค์)

นมสวรรค์

นมสวรรค์ ชื่อสามัญ Pagoda plant, Pagoda flower

นมสวรรค์ ชื่อวิทยาศาสตร์ Clerodendrum paniculatum L. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Clerodendron pyramidale Andrews) จัดอยู่ในวงศ์กะเพรา (LAMIACEAE หรือ LABIATAE)^{[1],[4],[5],[7],[8]}

สมุนไพรนมสวรรค์ มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า สาวสวรรค์ พนมสวรรค์ เข็มฉัตร (นครพรม), ฉัตรฟ้า สาวสวรรค์ (นครราชสีมา), น้ำนมสวรรค์ (ระนอง), พวงพีเหลือง (เลย), หัวลิง (สระบุรี), ปิ้งแดง (ภาคเหนือ), นมหวัน (ภาคใต้), ปรางมาลี (ภาคกลาง), โพโก่เหมาะ (กะเหรี่ยงแดง), พู่หมวก เป็นต้น^{[1],[2],[4],[7]}

ลักษณะของนมสวรรค์

• ต้นนมสวรรค์ หรือ ต้นพนมสวรรค์ จัดเป็นไม้พุ่มสูง มีลำต้นตรงและเป็นเหลี่ยมสี่เหลี่ยมเป็นข้อ ๆ และไม่มีกิ่ง แต่มีก้านใบซึ่งจะแตกออกจากตรงลำต้นโดยตรง ลำต้นมีความสูงได้ถึง 3 เมตร^[1],[4] ส่วนเปลือกต้นมีลักษณะเรียบ เป็นสีน้ำตาลแกมเขียว^[7] ขยายพันธุ์ด้วยการใช้เมล็ด^[5] มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศจีน มาเลเซีย และฟิลิปปินส์ ส่วนประเทศไทยอาจพบได้ตามชายป่า^[3]

• ใบนมสวรรค์ ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ลักษณะของใบเป็นฝ่ามือรูปไข่กว้างหรือรูปไข่เกือบกลม ใบกว้างประมาณ 7-38 เซนติเมตรและยาวประมาณ 4-40 เซนติเมตร ขอบใบหยักเว้าลึกเป็นแฉก 3-7 แฉก ปลายแฉกจะแหลม ฐานใบเป็นรูปหัวใจ ขอบใบเป็นจักคล้ายฟันเลื่อย ผิวใบมีขนและต่อมกระจายอยู่ทั้ง 2 ด้าน ส่วนหลังใบเรียบมีสีเขียวเข้ม ส่วนท้องใบมีขนสากระคายมือและมีสีอ่อนกว่า และมีก้านใบยาวประมาณ 3-15 เซนติเมตร หรืออาจยาวกว่า มีร่องตามยาว^[1],[3],[7]

• ดอกนมสวรรค์ หรือ ดอกพนมสวรรค์ ออกเป็นช่อแบบแยกแขนงขนาดใหญ่ที่ปลายยอด ดอกมีสีแดงหรือสีส้ม ช่อดอกเป็นชั้นคล้ายฉัตรหรือรูปไข่ ขนาดช่อดอกกว้างประมาณ 20-30 เซนติเมตรและยาวประมาณ 30-35 เซนติเมตร ก้านช่อดอกเป็นเหลี่ยม กลีบดอกสมมาตรด้านข้าง กลีบดอกมี 5 กลีบ มีขนกระจายด้านนอก ส่วนกลีบดอกเป็นรูปขอบขนานแกมรูปไข่ ยาวประมาณ 0.7-1.4 เซนติเมตร มีขนและต่อมกระจายด้านนอก กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาว มีความยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร มีเกสรตัวเมีย มีรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ส่วนรังไข่เป็นรูปทรงรีเกือบกลม มีความยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร เกลี้ยง ส่วนก้านเกสรตัวเมียจะยาวเท่ากับเกสรตัวผู้อันยาวหรือยาวกว่าเล็กน้อย โดยยอดเกสรจะแยกเป็น 2 แฉกสั้น ๆ มีใบประดับเป็นรูปไข่แกมรูปรี ยาวประมาณ 1-5 เซนติเมตร โดยใบประดับย่อยรูปแถบยาวได้ประมาณ 1 เซนติเมตร กลีบเลี้ยงเป็นรูประฆังสีส้มแดง มีด้วยกัน 5 กลีบ โคนเชื่อมกัน หลอดกลีบเลี้ยงสั้น ๆ ปลายแยก 5 กลีบ เป็นรูปใบหอก ยาวประมาณ 5 มิลลิเมตร มีต่อมและขนกระจาย^[7] ดอกเล็กที่ออกเป็นช่อเป็นชั้นคล้ายฉัตรจะมีอยู่ 2 ชนิดด้วยกัน คือ ชนิดดอกขาวจะเรียกว่า “นมสวรรค์ตัวผู้” และอีกชนิดคือดอกสีแดงที่เรียกว่า “นมสวรรค์ตัวเมีย“^[6]

• ผลนมสวรรค์ ผลมีลักษณะกลม มีขนาดเล็กสีเขียว ผลผนังชั้นในแข็ง ทรงกลม มี 2-4 พู มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5-9 เซนติเมตร ผลเมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงินแกมเขียวหรือสีดำ และในผลมีเมล็ดเดียว มีลักษณะแข็ง^[1],[3],[7]

สรรพคุณของนมสวรรค์

1. ต้นนมสวรรค์ช่วยลดไขมันในเส้นเลือด (ราก, ดอก, ต้น)^[1]
2. รากและเหง้ามีฤทธิ์ช่วยลดความดันโลหิต โดยพบว่ารากและเหง้ามีน้ำมันหอมระเหย มีกลิ่นเฉพาะตัวและมีสาร 2-asarone ซึ่งมีฤทธิ์ช่วยลดความดันโลหิต แต่มีรายงานพบว่าเป็นพิษต่อตับและอาจทำให้เกิดโรคมะเร็งได้ จึงต้องรอการศึกษาความเป็นพิษเพิ่มเติมก่อนการนำมาใช้ (ราก)^[8]
3. รากใช้ฝนกับน้ำดื่มแก้ไข้ ช่วยแก้ไข้มาลาเรีย แก้ไข้เหนือ (ราก)^[4],[7]
4. ช่วยแก้ไข้เพื่อโลหิต (มีอาการไข้และถ่ายเหลว อาเจียนเป็นเลือด และมีผื่นขึ้นบริเวณผิวหนัง) (ราก)^[4],[7]
5. ช่วยแก้วัณโรค (ราก)^[4],[6]

6. ทางภาคอีสานมีการใช้รากนมสวรรค์มาต้มดื่ม เพื่อช่วยแก้อาการตึงในหนังศีรษะและอาการปวดในเบ้าตาได้ดี (ราก)^[9]
7. ช่วยรักษาอาการแน่นอก (ใบ)^[4] แก้ลมในทรวงอก (ใบ)^[6],[7]
8. ใบนำมาตำใช้พอกทรวงอก แก้ทรวงอกอักเสบ (ใบ)^[3],[5]
9. ช่วยขับเสมหะ (ราก)^[8]
10. ช่วยทำให้อาเจียน ในกรณีที่ผู้ป่วยได้กินสารพิษและต้องการขับสารพิษออกจากทางเดินอาหาร ให้กินครั้งละมากกว่า 2 กรัม จะทำให้อาเจียน (ราก)^[8]
11. รากใช้ฝนกับน้ำดื่ม แก้อาการปวดท้อง (ราก)^[7]
12. ช่วยขับลม ขับลมให้ซ่านออกมาทั่วร่างกาย (ราก)^[4],[7]
13. รากใช้แก้โลหิตในท้อง (ราก)^[6]
14. รากนมสวรรค์ใช้เป็นยาถ่าย (ราก)^[3],[7]
15. รากใช้ต้มกับน้ำดื่ม ช่วยขับน้ำคาวปลาของสตรี (ราก)^[7]
16. ช่วยแก้อาการตกเลือด^[4],[9] แก้โลหิตในท้อง (ดอก)^[7]
17. รากนำมาฝนใช้ทารักษาฝี (ราก)^[7]
18. ช่วยแก้พิษฝีฝักบัว (ต้น)^[4],[7]
19. ช่วยแก้พิษฝีกาฬ (ดอก)^[7]
20. ช่วยแก้พิษฝีดาษ (ใบ)^[6],[7]
21. ช่วยแก้ฝีภายใน (ราก, ดอก, ต้น)^{[3,[5],[6],[7]}
22. ช่วยแก้ประดวงลม ประดวงไฟ (ราก)^[7]
23. ช่วยแก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย (ราก, ดอก, ต้น)^{[1],[3],[4],[5],[6],[7]} ต้นช่วยแก้พิษ
24. แก้อาการอักเสบเนื่องจากตะขาบและแมงป่องกัด (ต้น), นอกจากนี้ดอกยังช่วยแก้พิษที่เกิดจากการติดเชื้อได้อีกด้วย (ดอก)^[4],[7],[9]
25. ใบนมสวรรค์นำมาตำแล้วพอกแก้ไข่ดันบวม พอกแก้ลูกหนูใต้รักแร้บวม (ใบ)^{[1],[3],[5],[7]}
26. ใบสดนำมาตำเป็นยารักษาอาการปวดข้อและปวดประสาท (ใบ)^[3],[7]
27. รากใช้ต้มกับน้ำดื่ม ช่วยบำรุงน้ำนม (ราก)^[7]
28. มีการใช้สมุนไพรนมสวรรค์ร่วมกับรากหญ้าคาและผักคราดหัวแหวน เพื่อใช้รักษาโรคปัสสาวะขัดและใช้เข้าตำรับยาขับนิ่ว (ไม่ระบุส่วนที่ใช้)^[9]

ประโยชน์ของนมสวรรค์

• ประโยชน์นมสวรรค์ ในปัจจุบันได้มีการเพาะปลูกต้นไม้นมสวรรค์เพื่อเป็นไม้ประดับกันมากขึ้น เนื่องจากดอกนมสวรรค์มีสีและรูปทรงที่สวยงาม^[9]
• ยอดอ่อน ใบไม่อ่อนไม่แก่ นำมาใช้ประกอบอาหารได้ เช่น การทำแกง (คนเมือง)^[1] มีกลิ่นเหม็นเขียวเล็กน้อย หากนำมาปรุงอาหารกลิ่นจะหายไป ด้วยการหั่นเป็นฝอยใส่ลงในกะทิแล้วใช้รองก้นกระทงสำหรับห่อหมก แล้วนำห่อหมกไปนึ่งให้สุก ใบของนมสวรรค์ก็จะไม่มีกลิ่นเหม็นเขียว อีกทั้งยังช่วยให้มีรสชาติหวานชวนน่ารับประทานยิ่งขึ้น^[5]
• ผลนมสวรรค์สามารถนำมาเป็นสีย้อมผ้าได้ โดยจะให้สีม่วงแดง^[1]

เอกสารอ้างอิง

1. โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th.  [4 พ.ย. 2013].
2. หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย.  สวนพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิชาการป่าไม้ กรมป่าไม้.  (เต็ม สมิตินันทน์).
3. ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์.  อ้างอิงใน: หนังสือพรรณไม้สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.qsbg.org.  [4 พ.ย. 2013].
4. อุทยานธรรมชาติวิทยาสิรีรุกขชาติ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.pharmacy.mahidol.ac.th.  [4 พ.ย. 2013].
5. หนังสือผักพื้นบ้านภาคใต้.  สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข.
6. ฐานข้อมูลทางวัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช.  อ้างอิงใน: สำนักศิลปวัฒนธรรม สถาบันราชภัฏนครศรีธรรมราช.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.culture.nstru.ac.th.  [4 พ.ย. 2013].
7. ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com.  [4 พ.ย. 2013].
8. สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th.  [4 พ.ย. 2013].
9. แมกโนเลีย ไทยแลนด์.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.magnoliathailand.com.  [4 พ.ย. 2013].

ภาพประกอบ : www.flickr.com (by Hesperia2007, chapstickaddict, Ahmad Fuad Morad, Spray-N-Grow, tuis, Shubhada Nikharge, GrowAGarden, Anna Kwa, Russell Cumming)

เรื่องที่น่าสนใจ