ท้อง พุง (Abdomen) ช่องท้อง (Abdominal cavity)

ท้อง หรือบางคนเรียกว่า ช่องท้อง ความหมายตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 คือ ส่วนของร่างกายด้านหน้าตั้งแต่ลิ้นปี่จนถึงบริเวณต้นขา มีสะดืออยู่ตรงกลาง มีกระเพาะและไส้พุงอยู่ภายใน ส่วนคำว่า “พุง” หมายถึง ท้อง

ทางการแพทย์ ท้อง หรือ ช่องท้อง คือ ช่องที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของร่างกาย อยู่ด้านหน้าของลำตัว ตั้งแต่ลิ้นปี่และกระบังลม ลงไปจนถึงอุ้งเชิงกราน

ด้านหน้าสุดของช่องท้อง คือ ผนังหน้าท้องซึ่งเป็นกล้ามเนื้อหน้าท้องที่ปกคลุมภายนอกสุดด้วยผิวหนัง ด้านหลังสุดเป็นกล้ามเนื้อหลัง กระดูกสันหลัง ที่ปกคลุมด้วยผิวหนังเช่นกัน

ช่องท้อง แบ่งเป็น 2 ช่อง คือ

• ช่องด้านหน้า ที่ห่อหุ้มด้วยเนื้อเยื่อที่เรียกว่า เยื่อบุช่องท้อง ที่ทำหน้าที่เป็นถุงขนาดใหญ่ ที่ช่วยพยุงอวัยวะต่างๆภายในช่องท้อง เรียกช่องนี้ว่า ‘Peritoneal cavity’
• และช่องที่อยู่ด้านหลัง โดยอยู่นอกเยื่อบุช่องท้อง เรียกช่องนี้ว่า ‘Retroperitoneal space’

อวัยวะที่อยู่ในเยื่อบุช่องท้อง ได้แก่ ตับ ม้าม ถุงน้ำดี กระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก และลำ ไส้ใหญ่

ส่วนอวัยวะที่อยู่ในช่องท้องแต่อยู่นอกเยื่อบุช่องท้อง (อยู่ใน Retroperitoneal space) คือไต ท่อไต ต่อมหมวกไต ลำไส้เล็กส่วนบน (ดูโอดีนัม) ตับอ่อน หลอดเลือดแดง และหลอดเลือดดำขนาดใหญ่ของช่องท้อง และต่อมน้ำเหลืองรอบๆหลอดเลือดดังกล่าว

ทั้งนี้ ช่องทั้ง 2 ส่วนนี้จะมีลักษณะทางกายภาพที่แตกต่างกัน ดังนั้นเมื่อเกิดโรค โรคจะมีอาการและการลุกลามที่ต่างกัน โดยถ้าเกิดโรคในอวัยวะที่อยู่ในช่องด้านหน้า ผู้ป่วยมักมีอาการปวดท้องและโรคจะลุกลามอยู่ในช่องท้องด้านหน้าเป็นหลัก แต่ถ้าเกิดโรคกับอวัยวะในช่องด้าน หลัง ผู้ป่วยมักมีอาการปวดหลัง และโรคมักลุกลามเข้าต่อมน้ำเหลืองรอบๆหลอดเลือดดังกล่าว เป็นต้น

โดยทั่วไป เพื่อให้สะดวกในการวินิจฉัยโรค แพทย์มักแบ่งช่องท้องเป็น 7 ส่วน คือ เมื่อใช้สะดือเป็นจุดศูนย์กลาง จะแบ่งช่องท้องเป็น ช่องท้องส่วนบน (ส่วนอยู่เหนือสะดือ),และช่องท้องส่วนล่าง (ส่วนอยู่ต่ำกว่าสะดือ), ซึ่งเมื่อร่วมกับการแบ่งช่องท้องตามยาวจากเส้นสมมุติกลางลำตัว ที่จะแบ่งช่องท้องเป็นซีกซ้ายและซีกขวา, ช่องท้องจะแบ่งเป็น 4 ส่วน คือ

1) ส่วนด้านซ้ายตอนบน

2) ส่วนด้านซ้ายตอนล่าง

3) ส่วนด้านขวาตอนบน และ

4) ส่วนด้านขวาตอนล่าง และเพิ่มอีก 3 ส่วน คือ

5) ช่องท้องส่วนหรือบริเวณที่อยู่ใต้ลิ้นปี่ หรือ ยอดอก (Epigastrium)

6) บริเวณรอบสะดือ และ

7) บริเวณเหนือกระดูกหัวหน่าว (กระดูกตรงกลางด้านหน้าและอยู่ล่างสุดของช่องท้อง) ซึ่งเมื่อมีอาการปวดท้องในตำแหน่งเหล่านี้ มักเป็นตัวชี้นำว่า น่ามีโรคของอวัยวะต่างๆที่อยู่ในตำแหน่งเหล่านี้ ตัวอย่างเช่น

• เมื่อปวดท้องด้านซ้ายตอนบน อวัยวะที่อยู่ในช่องท้องส่วนนี้ คือ กระเพาะอาหาร ม้าม ลำไส้ ตับอ่อน และไตซ้าย โรคที่เป็นสาเหตุจึงอาจเกิดจากกระเพาะอาหาร, ม้าม, ลำไส้ส่วนที่อยู่ในด้านซ้ายตอนบน, ตับอ่อน, และไตซ้าย
• เมื่อปวดท้องด้านซ้ายตอนล่าง อวัยวะที่อยู่ในช่องท้องส่วนนี้ คือ ลำไส้ และในผู้ หญิงจะมี ปีกมดลูกซ้าย หรือ ท่อนำไข่ซ้าย และรังไข่ซ้าย โรคที่เป็นสาเหตุ อาจเกิดจากโรคของลำไส้ในส่วนด้านซ้ายตอนล่าง ปีกมดลูก ท่อนำไข่ และรังไข่ ซ้าย
• เมื่อปวดท้องด้านขวาตอนบน โรคอาจเกิดจาก ตับ ท่อน้ำดี ถุงน้ำดี ลำไส้ส่วนที่อยู่ในช่องท้องด้านขวาตอนบน และไตขวา ซึ่งเป็นอวัยวะในช่องท้องส่วนนี้
• เมื่อปวดท้องด้านขวาตอนล่าง โรคอาจเกิดจาก ไส้ติ่ง ลำไส้ส่วนด้านขวาตอนล่าง ปีกมดลูก ท่อนำไข่ หรือ รังไข่ ด้านขวาซึ่งเป็นอวัยวะที่อยู่ในช่องท้องส่วนนี้
• เมื่อปวดท้องบริเวณใต้ลิ้นปี่ มักเกิดจากโรคกระเพาะอาหารที่เป็นอวัยวะที่อยู่ในช่องท้องส่วนนี้
• เมื่อปวดรอบๆสะดือ มักเกิดจากโรคของไส้ติ่ง เพราะโรคของไส้ติ่ง อาจก่อให้เกิดอาการปวดร้าวมารอบๆสะดือได้
• เมื่อปวดบริเวณเหนือหัวหน่าว มักเกิดจากโรคของกระเพาะปัสสาวะ หรือ ของมด ลูก ทั้งนี้ อวัยวะในบริเวณหัวหน่าว มักเป็นอวัยวะในอุ้งเชิงกราน (ไม่ใช่ในช่องท้อง) ได้แก่ มด ลูก กระเพาะปัสสาวะ ลำไส้ตรง และทวารหนัก

อนึ่ง โรคของอวัยวะต่างๆในช่องท้อง เกิดได้เช่นเดียวกับในอวัยวะส่วนอื่นๆของร่างกาย เช่น จากการอักเสบติดเชื้อ จากอุบัติเหตุ และจากโรคมะเร็ง เป็นต้น

บรรณานุกรม

1. Abdomen [2014,May31].
2. Peritoneal cavity [2014,May31].
[2014,May31]. 3. Retroperitoneal space