คุยกับหมอรักษาโรคมะเร็ง ตอน ทำอย่างไรถ้านอนไม่หลับ

27 มกราคม 2014

การนอนไม่หลับในผู้ป่วยโรคมะเร็ง เป็นอาการที่พบได้บ่อยมาก การศึกษาทางการแพทย์ พบอาการนี้ได้ประมาณ 24-95% ของผู้ป่วยโรคมะเร็งทั้งหมด ทั้งนี้ อุบัติการณ์ขึ้นกับแต่ละกลุ่มโรคที่ศึกษา รวมถึงเป็นการศึกษาในช่วงใดของชีวิต เช่น ช่วงวินิจฉัยโรค ช่วงรักษา หรือช่วงหลังครบการรักษาแล้ว ซึ่งอาการนอนไม่หลับอาจพบเกิดได้ในช่วงระยะเวลาสั้นๆ หรือบางคนประมาณ 23-44% พบมีอาการต่อเนื่องได้นานเป็นปี หรือหลายปี

สาเหตุ การนอนไม่หลับในผู้ป่วยมะเร็ง มีได้หลากหลาย ที่พบได้บ่อย คือ

• ปัญหาด้านอารมณ์/จิตใจ ความเครียด ความกังวล ความกลัว บางคนกลัวว่าถ้าหลับแล้วจะไม่ฟื้นตื่นขึ้นมาอีก เป็นต้น
• ผลข้างเคียงจากการรักษา เช่น จากตัวยาเคมีบำบัดที่ส่งผลถึงการทำงานของระบบประสาทและระบบต่อมไร้ท่อที่สร้างฮอร์โมนที่ควบคุมสมดุลของเกลือแร่ และการทำงานต่างๆของร่างกาย ส่งผลให้สมองส่วนที่ทำหน้าที่เป็นนาฬิกากลางวันกลางคืนทำงานแปรปรวน จึงนอนไม่หลับกลางคืน แต่มาหลับกลางวันแทน ทั้งนี้รวมถึงเมื่อมีการฉายรังสีรักษาในบริเวณสมอง และการรักษาด้วยการปลูกถ่ายอวัยวะ เช่น การปลูกถ่ายไขกระดูก
• สภาพแวดล้อม เช่น การอยู่โรงพยาบาล ห้องนอนมีเสียงดัง สว่างเกินไป หรืออากาศถ่ายเทไม่ดี เป็นต้น
• นอน หรือพักผ่อนกลางวันมากเกินไป พอกลางคืนจึงนอนไม่หลับ มาหลับกลางวันแทน
• เกิดจากตัวเซลล์มะเร็ง หรือเนื้องอกเอง เช่น เนื้องอกสมอง มะเร็งที่แพร่กระจายเข้าสู่สมอง หรือการสร้างสารต่างๆของเซลล์มะเร็งที่ส่งผลต่อการทำงานของสมอง
• มีอาการจากโรคมะเร็งที่ส่งผลต่อการนอนหลับ เช่น อาการปวด การไอ การเหนื่อยหอบ การแน่นหน้าอก คลื่นไส้ อาเจียน เป็นต้น
• มีโรคอื่นๆอยู่ก่อนแล้วที่ส่งผลต่อการนอนหลับ เช่น นอนกรน หรือเป็นโรคนอนไม่หลับมาก่อน
• ติดยานอนหลับ

ลักษณะผู้ป่วยมะเร็งที่มีปัจจัยเสี่ยงที่จะเกิดอาการนอนไม่หลับ คือ

• เป็นผู้หญิง
• ผู้สูงอายุ
• เป็นโรคมะเร็งระยะลุกลามและ/หรือแพร่กระจาย
• มีประวัติเคยนอนไม่หลับมาก่อน และ/หรือ มีคนในครอบครัวมีอาการนอนไม่หลับ
• เป็นคนเครียดง่าย
• ครอบครัวมีภาวะความเครียด
• ผู้ป่วย และ/หรือครอบครัว มีประวัติอาการทางจิตเวชมาก่อน หรือมีครอบครัวที่มีปัญหาทางอารมณ์/จิตใจ
• ติดสุราหรือใช้ยาเสพติด

การดูแลรักษาจากแพทย์ และการดูแลตนเอง

แพทย์ให้การดูแลผู้ป่วยนอนไม่หลับด้วยการตรวจหาสาเหตุ และให้การรักษาตามสาเหตุ นอกจากนั้น คือ การให้ยานอนหลับ และบางครั้งจำเป็นต้องปรึกษาจิตแพทย์

การดูแลตนเองของผู้ป่วย และการที่ครอบครัวจะดูแลผู้ป่วยโรคมะเร็งที่นอนไม่หลับ คือ

• จัดสิ่งแวดล้อมในห้องนอนให้เหมาะสมกับการนอน (กลางคืน)
• ไม่กินอาหารหนักใกล้เวลานอน
• ไม่ดื่มเครื่องดื่มมีกาเฟอีน โดยเฉพาะ 3-4 ชั่วโมงก่อนนอน
• ไม่ดื่มแอลกอฮอล์
• เข้านอน ต่อเมื่อง่วงจริงๆ ถ้ายังไม่ง่วง ให้ทำกิจกรรมเบาๆ ไม่เครียด
• ช่วยกระตุ้นไม่ให้ผู้ป่วยนอนกลางวัน
• เคลื่อนไหวร่างกายเสมอ
• ออกกำลังกายพอควรกับสุขภาพทุกวัน แต่ไม่ออกกำลังกายใกล้เวลานอน อย่างน้อยควรห่างกัน 2-3 ชั่วโมง
• ทำจิตใจให้ร่าเริงแจ่มใส ครอบครัวควรช่วยผ่อนคลายปัญหาทางอารมณ์จิตใจของผู้ป่วย
• กินยาต่างๆตามแพทย์แนะนำให้ครบถ้วน ถูกต้อง ไม่ขาดยา
• พบแพทย์เสมอ ถ้านอนไม่หลับจนมีผลต่อการใช้ชีวิตประจำวัน

บรรณานุกรม

1. Graci,C. (2005).Pathogenesis and management of cancer related insomnia. J Support Oncol. 3, 349-359.
2. http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/supportivecare/sleepdisorders/HealthProfessional/page2 [2013,Dec19].
3. http://www.medscape.com/viewarticle/575955 [2013,Dec19].