ขยุ้มตีนหมา สรรพคุณและประโยชน์ของต้นขยุ้มตีนหมา 4 ข้อ

ขยุ้มตีนหมา

ขยุ้มตีนหมา ชื่อสามัญ Morningglory, Tiger-foot Morning Glory^[2]

ขยุ้มตีนหมา ชื่อวิทยาศาสตร์ Ipomoea pes-tigridis L. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Ipomoea hepaticifolia L., Ipomoea capitellata Choisy, Convolvulus pes-tigridis (L.) Spreng.) จัดอยู่ในวงศ์ผักบุ้ง (CONVOLVULACEAE)^[1],[2]

สมุนไพรขยุ้มตีนหมา มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า เถาสายทองลอย (สิงห์บุรี), ผักบุ้งทะเล (พังงา), เพาละมูลู เพาละบูลู (มาเลย์-ยะลา) เป็นต้น^[1]

ลักษณะของขยุ้มตีนหมา

• ต้นขยุ้มตีนหมา จัดเป็นพรรณไม้เถาล้มลุกมีอายุเพียง 1 ปี ไม่มีมือเกาะ ลำต้นมีลักษณะเล็กเรียว มักเลื้อยไปตามพื้นดินหรือเลื้อยพาดพัน ซึ่งจะมีความยาวได้ประมาณ 0.5-3 เมตร ลำต้นปกคลุมไปด้วยขนแข็งสีขาว ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด เป็นพรรณไม้ที่พบขึ้นอยู่ตามบริเวณที่รกร้างว่างเปล่าทั่วไป ในนาข้าว และตามดินทรายใกล้ทะเล ตั้งแต่ระดับน้ำทะเลจนถึง 1,000 เมตร^[1],[3] และขยุ้มตีนหมายังเป็นพืชที่พบกระจายอยู่เกือบทั่วโลก เช่น จีน, กัมพูชา, อินโดนีเซีย, แคชเมียร์, มาเลเซีย, พม่า, เนปาล, ปากีสถาน, นิวกินี, ฟิลิปปินส์, ศรีลังกา, เวียดนาม, แอฟริกา, ออสเตรเลีย, และในหมู่เกาะแปซิฟิก^[2]

• ใบขยุ้มตีนหมา ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงตัวแบบสลับ แผ่นใบกว้างเป็นรูปไข่ ส่วนขอบใบเป็นแฉกหรือเป็นจักเว้าลึกประมาณ 7-9 แฉก ซึ่งมักจะเป็นจักลึกไปถึงโคนใบ หรือขอบใบเว้าลึกแยกเป็น 3 พู ซึ่งแต่ละพูจะเว้าลึกแยกเป็นส่วนอีก 2-3 พู ดูคล้ายเป็นใบประกอบที่มีใบย่อยประมาณ 7-9 ใบ ปลายใบแต่ละแฉกแหลม ใบมีขนาดกว้างประมาณ 4-6 เซนติเมตร และยาวประมาณ 5-7 เซนติเมตร ผิวใบมีขนนุ่มปกคลุมอยู่ทั้งสองด้าน ก้านใบมีลักษณะเล็กและเรียวยาวประมาณ 1.5-10 เซนติเมตร^[1],[3]

• ดอกขยุ้มตีนหมา ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบ ช่อดอกมีประมาณ 2-3 ดอก หรือเป็นดอกเดี่ยวเกิดที่ซอกใบ ก้านดอกหรือก้านช่อยาวประมาณ 5-12 เซนติเมตร มีขนขึ้นปกคลุม ช่อดอกมีใบประดับลักษณะเป็นรูปหอกแกมขอบขนาน ปลายแหลม ยาวประมาณ 1.5-3 เซนติเมตร ส่วนกลีบเลี้ยงติดกันมี 5 กลีบ ยาวประมาณ 8-12 มิลลิเมตร และมีขนยาวสีขาว ปลายกลีบแหลม ส่วนกลีบดอกจะเป็นสีขาวมี 5 กลีบ เชื่อมติดกันเป็นรูปปากแตรหรือติดกันเป็นรูประฆัง ความยาวกลีบดอกประมาณ 4-6 เซนติเมตร ผิวกลีบเรียบ ปลายกลีบเว้าหยักเข้าเล็กน้อย เมื่อดอกบานจะมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 4-5 เซนติเมตร ส่วนเกสรเพศผู้และเพศเมียนั้นจะมีลักษณะเรียบเกลี้ยง ไม่มีขนปกคลุม โดยเกสรเพศผู้จะมี 5 อัน ติดอยู่บนหลอดกลีบดอก ส่วนเกสรเพศเมียมี 1 อัน รังไข่เป็นแบบ Superior ovary ลักษณะเป็นรูปไข่^[1],[3]

• ผลขยุ้มตีนหมา ผลมีลักษณะเป็นรูปไข่แบบแคปซูล ยาวประมาณ 8-9 มิลลิเมตร ผิวผลเกลี้ยง ถ้าผลแห้งจะเป็นสีน้ำตาล ส่วนเมล็ดจะมีความยาวประมาณ 4 มิลลิเมตร และมีขนสีเทาขึ้นกระจายอยู่^[1],[3]

สรรพคุณของขยุ้มตีนหมา

• รากขยุ้มตีนหมา ใช้เป็นยารุ รักษาโรคไอเป็นเลือด (ราก)^[1]
• เมล็ดขยุ้มตีนหมา ใช้เป็นยารักษาโรคท้องมาน (เมล็ด)^[1]
• ทั้งต้นนำมาตำให้ละเอียดผสมกับเนย ใช้ปิดหัวฝีไม่ให้แพร่กระจาย (ทั้งต้น)^[1]
• ทั้งต้นใช้ทำเป็นยาระงับพิษสุนัขบ้า (ทั้งต้น)^[1]

เอกสารอ้างอิง

1. หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5.  (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม).  “ขยุ้มตีนหมา”.  หน้า 92-93.
2. Fang Rhui-cheng, George Staples (1995).  “ Flora of China – Ipomoea”. Science Press, Peking und Missouri Botanical Garden Press, St. Louis. หน้า 6.
3. สำนักวิชาวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี.  “ขยุ้มตีนหมา”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก : science.sut.ac.th.  [04 มิ.ย. 2015].

ภาพประกอบ : www.flickr.com (by Satyendra Kumar Tiwari, 翁明毅, Ahmad Fuad Morad)

เรียบเรียงข้อมูลโดยเว็บไซต์เมดไทย ()

เรื่องที่น่าสนใจ